اصول گزارش نویسى در مطبوعات (۲)
در بخش اول از این نوشتار درخصوص مسئولیت های خبرنگاری، خبر نویسی و روزنامه نگاری همچنین نقش گزارش در ارائه و پردازش اخبار توسعه و رسالت گزارش نوسان در این مورد مطالبی بیان شد. در این بخش موضوع گزارش و طرح نیازهاى اجتماعى مورد بررسی قرار می گیرد.
گزارش و طرح نیازهاى اجتماعى
علاوه بر مطالب گذشته که عمدتاً در قالب گزارش هاى خبرى قابل اعمال هستند تهیه گزارش هاى متنوع در مورد نیازهاى اساسى مردم در زمینه هاى مختلف مى تواند از پرجاذبه ترین بخش هاى هر نشریه باشد. چه، از یک طرف مردم حضور خود و تجلى دیدگاه ها، مسائل و خواسته هاى خود را از طریق گزارش در مطبوعات مى بینند و از جانب دیگر نسبت به درستى یا نادرستى آنها از طریق نظرات گوناگونى که از سوى کارشناسان، مسؤولان و… ارائه مى شوند پى مى برند و بدین ترتیب امکان رشد اجتماعى بیشتر آنان فراهم مى گردد. از سوى دیگر فرآیند هوشیارسازى و بسیج اجتماعى در جامعه شکل مى گیرد که هم مسؤولان و دست اندرکاران را متوجه واقعیت ها و نیازهاى اساسى مردم و راه هاى مقابله با آن مى کند و در نتیجه بستر مناسبى براى شناخت مشکلات، حل آنها و بالمآل ایجاد جوّ تفاهم و همدلى فراهم مى سازد و هم پل ارتباطى بین مردم و مسؤولان را باز و فعال نگه مىدارد. به عبارت دیگر گزارش یکى از عمده ترین مجراهاى ارتباط مطبوعات با مردم و بالعکس است و البته قصورها، اهمال ها، ضعف ها و ندانم کاری ها را هم برملا مى سازد و امکان دور ماندن آنها را از انظار عمومى مى گیرد و اجازه نمى دهد که واقعیت- هرچه هست- پشت پرده بماند.
حال که با کارکرد و اهمیت «گزارش» مطبوعاتى در جهت طرح و حل مسائل اجتماعى و تحقق بخشیدن به جریان انتقال داده ها، اطلاعات، و آگاهی هاى مختلف آشنا شدیم بد نیست که اشاره اى کوتاه و گذرا به انواع گزارش کنیم و از این میان روى بعضى از آنها که اهمیت و کاربرد بیشترى در مطبوعات دارند تعمق و تأمل بیشترى به خرج دهیم. زیرا پرداختن به همه انواع گزارش و ذکر جزئیات و ریزه کاری هاى مربوط به هرکدام، مجال و مکان بیشترى مى طلبد که از گنجایش این مقاله خارج است.
انواع گزارش
گزارش را مى توان به انواع مختلفى تقسیم کرد. برخى از آنها براى نشریه هاى ادوارى مناسب ترند و پاره اى نیز در مطبوعات روزانه بیشتر کاربرد دارند امّا در عین حال هیچ محدودیتى براى استفاده از انواع گزارش در نشریه هاى مختلف وجود ندارد و هر نشریه مى تواند به فراخور وضعیت، جایگاه و اهداف اجتماعى خود، اقدام به تهیه گزارش در زمینه هاى مختلف بنماید. در ذیل به ذکر انواع گزارش مى پردازیم و با توضیح کوتاهى درباره هریک از ویژگی هاى آنها مسأله را روشن تر مى کنیم.
الف. گزارش خبرى. گزارش از رویداد و حادثه، سخنرانی ها، کنفرانس ها، مجامع و مراسم مختلف، گزارش درباره خبرى که اتفاق افتاده یا در شرف وقوع است یا در آینده اتفاق خواهد افتاد و…
ب. گزارش تحقیقى یا اجتماعى. این نوع گزارش در مورد مسائل، مشکلات و واقعیت هاى مختلف اجتماعى با انتخاب موضوعات مناسب با شرایط خاص زمان و مکان و نیازهاى عمومى تهیه مى شود و از مؤثرترین و کارآمدترین انواع گزارش است.
ج. گزارش از محل. این نوع گزارش به مناسبت بازدید از یک محل خاص که مى تواند براى بخشى از مخاطبان جاذبه داشته باشد، مثل دیدار از یک شهر، منطقه، یا بازدید از موزه ها، آثار باستانى، میراث فرهنگى و… تهیه مى شود و در جاى خود از اهمیت ویژه اى برخوردار است.
د. گزارش از شخص. این قبیل گزارش ها مى تواند درباره اشخاص معروف و سرشناس، افراد مورد توجه عموم و کسانى که مردم نیاز به شناخت و آشنایى بیشتر با آنان دارند و حتى افراد گمنام و غیرمشهور که شخصیت، زندگى، کار یا خصوصیات آنان براى مخاطبان هم جاذبه دارد و هم بر اطلاعات و آگاهی شان مى افزاید، تهیه شود. تهیه گزارش درباره برخى از شاعران، نویسندگان، شخصیت هاى علمى، سیاسى و تاریخى، صاحبان برخى از حرفه ها و مشاغل، مخترعان، محققان و… از نمونه هاى قابل ذکر هستند.
ه . گزارش سفر. این نوع گزارش ها همین امروز هم در مطبوعات ما جاى ویژه خود را دارند. بسیارى از خبرنگاران و گزارشگران در جریان سفرهاى حرفه اى یا غیرحرفه اى خود به یافته ها و دستآوردها و نکات قابل ذکرى دست مى یابند که بیان هنرمندانه و عالمانه آنها مى تواند براى مخاطبان جالب و خواندنى باشد. البته تهیه گزارش سفر با سفرنامه نویسى تفاوت هایى هر چند جزئى دارد که در جاى خود توضیح داده خواهد شد.
و. خاطره نویسى. خاطره نویسى در واقع نوشتن گزارش مشاهدات و تجربیات روزمره نویسنده است که به ویژه به وسیله شخصیت ها و افراد ذى نفوذ و مؤثر و کسانى که در برهه اى از تاریخ مصدر مشاغل حساس بوده اند یا در بطن رویدادها، تحولات و جریان هاى مهم و سرنوشت ساز قرار داشته اند، صورت مى گیرد و همیشه، جاذبه هاى خاص خود را دارد. زیرا بسیارى از واقعیات تاریخى، سیاسى، اجتماعى و فرهنگى فقط و فقط از این طریق قابل انتشار و در نتیجه قابل دسترسى براى عموم مردم است.
ز. گزارش علمى. تخصصى. گزارشى است که براى تشریح یک رویداد یا موضوع علمى در یک زمینه تخصصى خاص، یا براى انعکاس عملکردها، فعالیت ها، موفقیت ها یا شکست هاى یک مرکز یا مؤسسه علمى- تحقیقاتى تهیه مى شود. تهیه گزارش درباره انجام یک عمل جراحى بى سابقه، کشف علمى، طراحى و تولید ماشین آلات تازه، ارائه تئوری هاى جدید در زمینه هاى مختلف علمى، و… از جمله موارد قابل ذکر است.
ح. گزارش مصور. گزارشى است که در آن ارائه اطلاعات و واقعیت ها از طریق تصویر (عکس) صورت مى گیرد و به ویژه در مورد حوادثى از قبیل: صحنه هاى مختلف جنگ ها و درگیری ها، کمک رسانى ها، زلزله، مراسم اهداى جوایز و موارد دیگرى که جنبه تصویرى موضوع قوى و برجسته است کاربرد دارد.
حال به طور اجمال به توصیف بیشتر هریک از آنها مى پردازیم.
ویژگی هاى گزارش خبرى
گزارش خبرى در واقع شکل گسترش یافته خبر محض است که در خلال آن، مخاطب با جزئیات بیشتر در مورد کم وکیف یک رویداد یا موضوع آشنا مى شود، علت و چگونگى آن را درمى یابد و از طریق آن حس کنجکاوى و شوق دانستن را در خود، ارضاء مى کند، خلاءهاى اطلاعاتى خود را درباره یک رویداد یا حادثه یا موضوع، پر مى کند و به این وسیله آگاهی هاى لازم را به دست مى آورد.
این نوع گزارش معمولاً زمانى تهیه مى شود که خبر اوّلیه در مورد یک موضوع یا رویداد و حادثه اعلام شده امّا قادر نیست نیاز اطلاعاتى مخاطب را برطرف کند. اعلام خبر وقوع یک زلزله شدید، درگیرى و زدوخورد، جریان ترور یک شخصیت، قتل، خودکشى، تصمیم تازه اى در مورد ارز یا مسائل پولى و مالى، سیاست هاى تازه در مورد پذیرش دانشجو، دستگیرى عده اى کلاهبردار و قاچاقچى، کنترل قیمت ها، علل کمبود دارو یا سیاست هاى مربوط به تأمین آن، حرکت زمین در یک منطقه، طغیان رودخانه و جارى شدن سیل، برخورد دو هواپیما در آسمان و کشته شدن ده ها نفر و صدها موضوع دیگر مى تواند زمینه هاى مناسبى براى تهیه گزارش هاى خبرى باشد. این امر تا آنجا نیاز به پیگیرى دارد که روزنامه نگار حس کند اذهان نگران، مشتاق و کنجکاو را قانع ساخته و آن موضوع از مرکز ثقل توجه عمومى خارج شده است. بنابراین گزارش خبرى ضمن آنکه از نظر نثر و شیوه نگارش تفاوت هاى قابل توجه با خبر دارد امّا درونمایه اصلى آن را، عناصر و ارزش هاى خبرى تشکیل مى دهند که به صورت جامع و با تشریح و تحلیل آنها به ویژه با پرداختن بیشتر به دو عنصر «چرا» و «چگونه»، تهیه شده است. نثر در این قبیل گزارش، تا جایى که لازم است از توصیف و تصویرپردازى بهره مى برد و طبعاً در نگارش آن، قالب هاى خشک خبر شکسته مى شود و گزارش چیزى بیش از پرداختن صِرف به عناصر خبرى به صورت محدود و غیرتشریحى و موجز است.
لید در این قبیل گزارش ها از توضیح صرف و خشک عناصر خبر تبعیت نمى کند، نثر توصیفى و منعطفى دارد و کشش و جاذبه لازم را در بطن خود داراست.
در عین حال گفتنى است که گزارش خبرى همیشه پس از اعلام یک خبر کوتاه و ایجاد نیاز و شوق عمومى به دانستن اطلاعات بیشتر، تهیه نمى شود. بسیارى اوقات ممکن است ذکر یک خبر از ابتدا در قالب گزارش خبرى صورت گیرد و اساساً توصیه مى شود که گزارشگران و خبرنگاران تا آنجا که امکان دارد خبرهاى خود را به صورت گزارش هاى خبرى کوتاه که هیچگاه لازم نیست حجم زیادى را به خود اختصاص دهند، تهیه کنند. البته این کار زمانى میسر است که خبرنگار امکان دستیابى به اطلاعات کافى، جزئیات یک واقعه یا موضوع و استفاده از مشاهدات و تجربیات و گفت وگوهاى لازم براى کسب خبر را داشته باشد. بنابراین تهیه گزارش خبرى به تلاش و جست وجوى بیشتر، تحقیق و تیزبینى افزون تر و احساس مسؤولیت زیادتر نیاز دارد. امّا امروز کمتر خواننده اى را مى توان سراغ گرفت که با خواندن یک خبر کوتاه- اگرچه عینى- قانع شود و خود را شدیداً نیازمند اطلاعات بیشتر نبیند. یکى از راه هاى موفقیت در تهیه گزارش هاى خبرى مراجعه و حضور گزارشگر در صحنه، تماس و ارتباط با همه منابع ذیربط و کسب اطلاعات دقیق واقعى همراه با استفاده از نقل قول ها، مصاحبه ها، آمار و ارقام، توصیف و تشریح در حد اقتضاى موضوع است.
خبرى را که در ادامه مى آید بخوانید و ببیند که تا چه حد شما را قانع مى کند. خود را جاى یک خواننده عادى بگذارید و ببینید که پس از خواندن آن، چه احساسى دارید. آیا دلتان نمى خواهد که بدانید جزئیات مربوط به علت و چگونگى غرق کشتى چه بوده است. این خبر نه تنها کنجکاوى خواننده را ارضاء نمى کند بلکه او را تشنه تر و مشتاق تر مى سازد. حال فکر کنید چه عناصر و اطلاعاتى باید به این خبر اضافه شود تا تبدیل به یک گزارش شود. این خبر، به ویژه با توجه به خالى الذهن بودن خواننده حتماً باید به صورت گزارش تهیه مى شد.
سرویس شهرستانها: کشتى غول پیکر سنندج متعلق به شرکت ملّى نفتکش ایران که در جریان جنگ تحمیلى در حوالى خارک هدف هواپیماهاى عراقى قرار گرفته و غرق شده بود، اخیراً با ابتکار یک گروه متخصص داخلى از گل ولاى دریا بیرون کشیده شد.
این نفتکش که ۳۴۰ متر طول و ۵۰ متر عرض دارد و ارتفاع آن تا عرشه به ۲۵ متر مى رسد، در سال ۶۷ براثر اصابت ۱۲ موشک و بمب، از وسط به دو نیم شد و در حوالى خارک به تدریج تا ۱۴ متر در گل دریا فرو رفت. یک گروه ایرانى على رغم اعلام شرکت هاى اروپایى مبنى بر غیرقابل نجات بودن کشتى، مسؤولیت بیرون کشیدن و نجات نفتکش مغروق را برعهده گرفت.
نفتکش سنندج با ۳۶ هزار و ۶۰۰ تن وزن خالص، ظرفیت بارگیرى ۲۹۶ هزار تن نفت را داشته است.
در اینجا نیاز به تکرار این واقعیت است که برخلاف تصور رایج، وقتى که صحبت از «گزارش خبرى» به جاى خبر مى شود نباید در وهله اوّل حجم زیاد مطلب در ذهن متبادر شود زیرا بسیارى از اوقات مى توان گزارش خبرى نسبتاً جامعى را حتى در سه یا چهار بند، کمتر یا بیشتر ارائه کرد.
در اینجا ذکر این نکته ضرورى است که در گذشته هاى نه چندان دور، عمده گزارش هاى مطبوعات را گزارش هاى خبرى به ویژه گزارش هاى مربوط به حادثه و رویداد تشکیل مى داد.
تصادف دو اتوبوس یا سقوط یک اتوبوس به دره، سقوط بهمن، وقوع یک زلزله خفیف، ریزش کوه، سیل و توفان و… موضوعاتى بودند که مى توانستند روزها خمیرمایه گزارش هاى خبرى را تشکیل دهند و گروه هاى مختلف گزارشگر و عکاس را به محل حادثه گسیل دارند. امّا با گذشت زمان، ضمن آنکه گزارش هاى خبرى، اهمیت و جایگاه خود را حفظ کردند، دو تحول عمده رخ نمود. نخست آنکه نوع حوادثى که اقتضاى تهیه گزارش خبرى را داشته باشد، تغییر کرد. یعنى با توجه به عادى شدن و تکرار بسیارى از حوادث، امروز غالباً به ذکر خبر کوتاهى از آنها اکتفا مى شود. مثلاً تصادف اتومبیل در جاده ها و شهرها آنقدر تکرار مى شود که به صورت اتفاق روزمره درآمده است و در نتیجه تمایل چندانى به تهیه گزارش هاى خبرى درباره این حوادث مشاهده نمى شود. حتى زلزله هاى خفیف یا سیل و حوادثى از این قبیل اگر با تعداد محدودى تلفات و خساراتى نه چندان سنگین همراه باشند، اغلب با آنها در حد خبر صرف آنهم در یک یا دو شماره روزنامه برخورد مى شود.
تحول بعدى مربوط به توجهى است که مطبوعات ما از حدود دو دهه پیش و بویژه پس از پیروزى انقلاب اسلامى به گزارش هاى اجتماعى با موضوعات مردمى و موردنیاز جامعه نشان دادند. این نوع گزارش به تدریج و بخصوص در سال هاى اخیر جاى مهم و ویژه خود را در مطبوعات باز کرده است، امّا به دلیل فقر نیروهاى تخصصى لازم براى تهیه گزارش هاى پرمحتوا، هنرمندانه، جذاب و محققانه و نیز عدم وقوف برخى از دست اندرکاران مطبوعات به اهمیت این قبیل گزارش ها در گره گشایى مسائل اجتماعى، این عرصه همچنان با کاستی هاى جدى روبه روست.
منبع: اداره‌ی مطبوعات و تبلیغات ، فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی
گردآوری‌شده توسط شبکه پذیرش آگهی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید?در گفتگو ها شرکت کنید!