نقش مطبوعات در شکل گیری افکار عمومی (بخش دوم)

در بخش نخست این نوشتار با عنوان نقش مطبوعات در شکل گیری افکار عمومی ، در خصوص اولویت اول مطبوعات در میان وسایل ارتباط جمعی به دلیل در دسترس بودن و ماندگاری آن همچنین رسالت و وظایف آن در جامعه مطالبی ارائه شد. در این بخش نقش های مختلفی که مطبوعات برعهده دارد مورد بررسی قرار می گیرد.

نقش های گوناگون مطبوعات

در زمینه نقش های گوناگون مطبوعات می‏ توان گفت که:

– از آنجا که مطبوعات افق ها را وسیع می ‏سازند، دیدگاه ها و جهان‏ نگری ها را وسعت می‏ بخشند، استعدادها را شکوفا می‏ نمایند، مردم را سرگرم می‏ کنند، فزون‏ خواهی را در میان مردم رواج می ‏دهند، بنابراین همکاری و مشارکت را در بین مردم ایجاد می‏ کنند.

– چون‏ که مطبوعات به مردم کشورهای مختلف بویژه مردم کشورهای در حال رشد کمک می‏ کنند تا با طرز زندگی مردم سایر نقاط دنیا آشنا شوند و به زندگی خود با دید و برداشتی عمیق و نو بنگرند و در آنان حس مقایسه و کنجکاوی به‏ وجود آید، در نتیجه موجب بروز تغییر و تحولاتی در میان جوامع می‏ شوند.

– از طریق مطبوعات می‏ توان یک نوع همدردی و همفکری و یکسانی و یکدلی در میان مردم جهان به‏ وجود آورد، به‏ عنوان مثال انتشار خبر وقوع جنگ، طوفان، سیل و زلزله در یک نقطه از دنیا، مسافرت فلان شخصیت سیاسی و دیگر تغییرات و تحولات ملّی و جهانی و اختراعات و اکتشافات جدید، در مطبوعات، افکار خوانندگان را به هم نزدیک می‏ کند و در نتیجه همدردی و مساعدت در میان مردم جهان یا یک قاره و منطقه جغرافیایی وسیع را بدون آنکه با هم ارتباط رودررو و شفاهی داشته باشند، به‏ وجود می‏ آورد.

– مطبوعات با این که در آن واحد به گروه های متعدد مردم با نگرش ها و طرزتلقی های گوناگون می‏ رسند به هر حال تأثیرشان در اذهان مخاطبان یعنی مردم انکارناپذیر است و این به واسطه تأثیر پی ‏درپی و مداوم آنهاست که مجال تفکر و اندیشه بیشتر را باقی می‏ گذارند و طبیعتاً اثر و نقش مهم و مؤثر و دگرگون ‏ساز دارند.

– مطبوعات درایجاد ارزش های جدید نقش و اهمیت بسزا دارند و گاهی نفی‏ کننده ارزش های قدیمی هستند که این مسأله بستگی به عوامل و عناصر بسیار مثل میزان پایبندی به اعتقادات، آداب و رسوم و سنن در بین مردم و شرایط و اوضاع و احوال و موقعیت اجتماعی و به ‏طور کلی فرهنگ قومی و ملّی دارد.

– مطبوعات در مواردی می‏ توانند نقش آگاه ‏کننده برای سیاست مداران از چگونگی وضعیت افکار عمومی یک کشور داشته باشند. روزنامه‏ ها و مجله‏ ها، خواست ها و آرزوها و نیازهای مردم را چاپ می‏ کنند و با مقاله‏ ها و مطالب خود باعث می‏ شوند که فی‏ المثل نامزدهای انتخاباتی از چگونگی عقاید عمومی باخبر گردند و سیاست های خویش را بر پایه خواست ها و نظرات مردم بنیان گذارند. از سوی دیگر خوانندگان می‏ توانند در صفحه‏ ها و ستون های مخصوصی که برای چاپ نامه‏ ها و نظرهای آنان درنظر گرفته شده ‏اند (و همیشه در میان خوانندگان با استقبال زیاد روبه‏ رو هستند)، عقاید و نظرات خویش را ابراز کنند و حتی شکایت ها، انتقادها و پیشنهادهای خود را مطرح کنند، به‏ طوری که در برخی از موارد، مسؤولان و مدیران را در مورد مسأله‏ ای خاص زیر سؤال ببرند و با انعکاس فکر خود در مطبوعات و پیگیری آن، مسائل و مشکلات مهمی را که دیگران نیز با آنها دست به گریبان هستند مورد توجه قرار دهند.

– مجله‏ های خبری و اقتصادی و اجتماعی هفتگی و ماهانه نیز نقش بسیار مهمی در تشکیل افکار عمومی دارند زیرا که ارتباط بین توده مردم و رهبران سیاسی و همچنین خبرگان اقتصادی جامعه را فراهم می ‏سازند و به دلیل آنکه فرصت کافی برای نوشتن مقاله‏ ها و تفسیرهای خود دارند معمولاً بحث های دقیق و عمیق و گسترده ‏ای درباره مسائل اجتماع مطرح می‏ کنند و همچنین از طریق چاپ گزارش های گوناگون و نقدها و تفسیرهای مختلف، بحث های به اصطلاح داغ را در محافل و مجامع ایجاد می ‏کنند و در نهایت افکار عمومی را به سوی خود جلب می‏ نمایند.

– مؤسسات آمارگیری و سنجش افکار نیز که با تحقیقات وسیع و دقیق خود از افکار عمومی باخبر می‏ گردند، در بیشتر موارد از طریق وسایل ارتباط جمعی و از همه مهم تر و در مواردی گسترده ‏تر و افزون تر از مطبوعات، به این امر دست پیدا می‏ کنند و نتایج به‏ دست آمده را در اختیار دولت مردان و تصمیم‏ گیرندگان و مسؤولان اجرایی جامعه می ‏گذارند تا براساس آنها (افکار عمومی)، تغییر در تصمیمات و اتخاذ خط مشی‏ های جدید را دنبال کنند.

– وقتی‏ که وضع نامطلوب و یا یک کار غیرقانونی و خلاف از طریق مطبوعات برملا و افشا می‏ شود، افکار عمومی علیه آن تهییج می‏ گردد و خواهان رسیدگی و پیگیری آن مورد و وضع خاص می‏ شود و چون‏ که مطبوعات بازار انعکاس افکار سیاسی هستند، از طریق آنها عملکردها و خط مشی‏ ها و هدف های دولت ها در معرض قضاوت و ارزیابی مردم قرار می‏ گیرد و مفسران، موافقان، مخالفان و همچنین توده مردم، هریک به زعم و سهم خود، به اظهارنظر می‏ پردازند و از جمع‏ بندی و یا تضارب افکار، یک نظر کلی و واحد حاصل می‏ شود و حتی گاهی می‏ بینیم که مطالبی که روزنامه‏ن گاران از وقایع نقل می‏ کنند و یا به ریشه‏ یابی مسأله ‏ای می‏ پردازند، در اماکن عمومی و یا تریبون های مختلف و باشگاه ها و کلاس های درس نیز مردم به بحث درباره آن موضوع می‏ پردازند.

– وقتی‏ که یک مقام عالی رتبه دولتی می‏ خواهد از افکار عمومی در مورد یک فکر یا یک موضوع آگاه شود و آن را دریافت کند، معمولاً آن عقیده را از طریق مطبوعات در معرض قضاوت عامه قرار می‏ دهد و یا این که مصاحبه‏ هایی با خبرنگاران مطبوعات و دیگر وسایل ارتباط جمعی برگزار می‏ کند و به این صورت از واکنش مثبت و یا منفی مردم مطلع می‏ گردد. براثر این کار روزنامه ‏نگاران و مفسران نکات اصلی مصاحبه یا نوشته و گفته وی را انتخاب می‏ کنند و در مورد آن به بحث و شرح و تفصیل و تنقید می ‏پردازند و بزودی مردم از چگونگی اجرای آن عقیده یا تصمیم مطلع می‏ گردند و نظرات خود را نسبت به آن ابراز می ‏نمایند. اگر این نقشه، مخالفان زیاد در مقابل خویش داشته باشد، بزودی بر اثر فشار گروه های مخالف از میان می‏ رود و اگر تعداد موافقان بیشتر باشد به مرحله اجرا در می‏ آید و در حقیقت پس از بازخورد افکار عمومی، تجلّی خود را باز می‏ یابد.

– از طریق مطبوعات، افکار عمومی تحت تأثیر تبلیغات قرار می‏ گیرد و در مواردی، یک قالب فکری از پیش تعیین ‏شده به ‏وجود می‏ آید که همواره و به‏ طور مستمر مورد توجه مؤسسات تجاری و بازرگانی و جمعیت های سیاسی و احزاب و جناح هاست. البته این نکته را هم باید اضافه کرد که در بعضی از موارد تبلیغات نمی‏ تواند در یک جامعه فهیم و دارای معیارها و اصول منطقی و ریشه‏ دار اثرگذار باشد.

مطبوعات، مخدر یا محرک افکار عمومی

مطبوعات می ‏توانند از یک طرف ناشر افکار مردم و از سوی دیگر راهنمای همان افکار باشند و خود را نماینده مردم نیز بدانند. مطبوعات می‏ توانند شورشگران را آرام سازند یا مردم را تحریک کنند، سیاست دولت ها را تغییر دهند و تاریخ ملّت ها را رنگی دیگر ببخشند.

مطبوعات قهرمانان سیاسی و اجتماعی می‏ سازند و از بین می ‏برند، موارد اشتباه، ارتشاء، غفلت و انحراف را برملا می‏ سازند و نیز قادرند بسیاری از جنایت ها و خرابکاری ها را بپوشانند و توجه مردم را از آنها منحرف سازند.

مطبوعات در مواردی می ‏توانند به‏ طور دائم به پخش پیام بپردازند و عکس‏ العمل های خوانندگان را یکسان سازند. این امر دلیلی بر قدرت و نفوذ مطبوعات است. دلیل روشن دیگری که می‏ توان ذکر کرد پول و سرمایه‏ ای است که صاحبان آگهی ها، سیاستمداران و گروه های مختلف اجتماع در مقابل خدمات تبلیغاتی مطبوعات، به آنها می ‏پردازند.

تسلط وسایل ارتباط جمعی و بویژه مطبوعات بر افکار عمومی واقعیتی است انکارناپذیر و مشخصاً در دنیای سرمایه‏ داری امروز، مطبوعات بتدریج ارزش و موقعیت اوّلیه خود را از دست داده  ‏اند. این ابزار که پس از انقلاب کبیر فرانسه بزرگترین سلاح مبارزه در راه کسب آزادی و عدالت خواهی محسوب می‏ شد و به‏ عنوان مظهر و نماد دموکراسی و برابری و وحدت ملّی از اروپای غربی به سایر نقاط جهان نفوذ کرد، اکنون پس از گذشت بیش از دو قرن تا حدودی نقش خلاق و سازنده و اغلب ارزش های سازنده خود را به‏ عنوان پیشاهنگ مبارزات انقلابی و مردمی گم کرده است و در بسیاری از موارد به‏ صورت وسیله ‏ای برای انحراف و تحریف افکار عمومی درآمده است که عده‏ای به‏ وسیله آنها می‏ کوشند تا آزادی عقیده را از بین ببرند و مردم را به‏ صورت ماشینی هرچه بهتر برای مصرف بیشتر بدون هیچ ویژگی انسانی و اخلاقی درآورند.

در مورد نقش مطبوعات در تحولات سیاسی و رشد افکار عمومی می ‏توان به نقش روزنامه ‏های برون مرزی برای ایرانیان اشاره کرد که در بیداری و تنویر افکار عمومی مردم کشورمان در زمان قاجار و پس از آن بسیار مؤثر و کارساز بوده است.

گاهی مطبوعات نقش یک ارگان و تریبون را برای احزاب و جمعیت های سیاسی و گروه های فشار و ذی‏ نفوذ بازی می‏ کنند و طرفداران، اعضا و مخاطبان آنها را به سوی اهداف و خط مشی‏ های از پیش تعیین ‏شده رهنمون می‏ سازند. با این حال می ‏توان ادعا کرد که مطبوعات با آنکه زبان ملّتند ولی نقش و اثر آنها بر افکار عمومی دارای پیچیدگی ها و نکات مثبت و منفی فراوان است. به‏ گونه‏ ای که در اکثر موارد به‏ عنوان یک عامل خیر و صلاح و تنویر افکار عمومی و در موارد نادر نیز به‏ عنوان عامل شر عمل می‏ کنند، در صورتی که مطبوعات باید به‏ طور کلی موجب بیداری ملّت ها و راهنمایی آنها به سوی سعادت و ترقی باشند و راهی را بپیمایند که موجب پسند و توجه جامعه باشد.

منبع: آفتاب

گردآوری‌شده توسط شبکه پذیرش آگهی