عناصر سازنده تیتر / مجموعه گفتارهایی از دکتر مجید رضائیان
“تیتر نویسی” عنوان مجموعه گفتارهایی از دکتر مجید رضائیان است که بخش های نخستین آن به مقدمه،نقش تیتر نویسی در روزنامه نگاری ، تاریخچه تیتر و رابطه تیتر با واژه اختصاص داشت. در بخش آخر این مجموعه نیز عناصر سازنده تیتر مورد بررسی قرار می گیرد.
عناصر سازنده تیتر
در تیتر پاراگراف‌ها به کمک شما نمی آیند . مسئله‌ای که اینجا پیش می‌آید این است که عناصر سازنده تیتر چیست؟ در پژوهش‌های معتبر دنیا می‌گویند تیتر را با سه s می‌شناسیم: summarize, sell, signal عناصر سه‌گانه که آرایش زبانی تیتر را می‌سازند شامل: ۱- خلاصه‌کنندگی ۲- بفروش بودن ۳- نشانه گذاری.
تیتر باید خلاصه کند، سیگنال بدهد و حتما بفروش باشد. در بفروش بودن، تیتر چاپی با تیتر اینترنتی فرق می‌کند، می‌گویند از وقتی اینترنت آمده تیترها خیلی ضعیف شده است چرا؟ چون سردبیران در رسانه‌های اینترنتی نمی‌خواهند چشمان عابران پیاده را از کنار دکه‌ها بفریبند، اما سردبیران رسانه‌های چاپی، همواره این توقع را دارند که با تیترشان چشمان عابران پیاده را بفریبند، بنابراین عنصر sell اهمیت بیشتری برای آنها دارد. با این‌وجود، در فضای اینترنت، اطلاعات زیاد است، باید به تیترها رسید و نباید یک تیتر معمولی بزنید و بروید، در عین حال تیترهای اینترنتی عنصر سیگنال را دارد و کوتاه و خلاصه بودن (summarize) هم در آن مشهود است.
آسیب های بزرگ تیتر نویسی
در روزنامهنگاری ایران بیشترین چیزی که امروزه به آن نیاز داریم، تیتر نویسی است. یکی از آسیب‌های بزرگ،رواج واژه‌های گویشی در تیتر هاست. این گویش‌ها مربوط به نسل سومی‌های ما می‌شود که خیلی باهوش هستند و برای روزنامهنگاری زحمت می‌کشند، اما به عنوان یک روزنامه نگار و معلم این رشته از آنها می‌خواهم که ادبیات گویشی که در زبان‌شناسی به آن ادبیات عرفی می‌گویند را با ادبیات روزنامهنگاری یکی نکنند. مثلا اگر در تیتر بنویسیم “راستش اینه” ممکن است اصطلاحی باشد که در یک فیلم گفته شده ولی نباید به عنوان تیتر نوشته شود، این‌گونه ما به ادبیات روزنامهنگاری لطمه می‌زنیم. کاش این موضوع فقط در تیتر خلاصه می‌شد، در متن هم این‌گونه نوشتن، رواج پیدا کرده است. همچنین در رسانه‌های اینترنتی.
یک پرسش: چرا در سایر نقاط دنیا این‌گونه نیست؟ مگر آنها رسانه اینترنتی ندارند؟ مگر روزنامه ندارند؟ ما باید ملاک سنجشی داشته باشیم. سیگنال در تیتر لزوما نباید واژگان عرفی و عامه باشد، آن واژه‌ها را باید تبدیل به ادبیات تیتر کرد ، باید ادبیات تیتر بیافرینیم به نوعی که ادبیات فارسی را تقویت کند نه تضعیف.
بحث دیگری که پیش می‌آید این است که وقتی می‌خواهیم تیتر بزنیم آیا می‌شود بعضی از این عناصر سازنده تیتر ـ نشانه‌گذاری، کوتاهی و بفروش ـ در آرایش زبانی تیتر نباشد؟ مثلا دوتای آن باشد و یکی نباشد و آیا می‌شود عنصر دیگری هم به آن اضافه کرد؟ پاسخ پرسش اول این است که هرگز؛ هر سه عنصر باید در تیتر باشد، نمی‌توانیم عنصر سیگنال را در تیتر نگذاریم.
مثلا می‌گویند تیترهای اینترنتی در عناصر زبانی عنصر sell ندارد. یک عده‌ای پاسخ می‌دهند که چنین چیزی محال است، چون همه رسانه‌ها دنبال این هستند که بازدید‌کنند‌شان بالا برود. ویلسون و اسپربر تحت عنوان “تئوری ربط در تیتر” همین را می‌گویند.
عنصر چهارم در تیتر
در رسانه اینترنتی اولین حلقه ارتباط بازهم تیتر است. من به این سه عنصر یک m اضافه کردم که همان مدیا است، چون آن سه عنصر درونشان مخاطب نشسته است، اگر شما بگویید مدیا در سیگنال وجود دارد، یعنی دارید سیاست رسانه را علامت می‌دهید، پس ارزش رویداد را هم می‌توانید علامت دهید، نیاز مخاطب را هم می‌توانید علامت دهید.در حالی که لزوما ،این نیست. باید m را بگذاریم، چون اساسا وقتی شما روزنامه یا رسانه بخش خصوصی می‌شوید، سعی می‌کنید به نیاز ها و دیدگاه‌های مخاطب بپردازید، در روزنامه‌های خصوصی به خاطر بقا مارکتینگ خیلی مهم است، چه در تیتر و چه در متن، ولی در تیتر چرا باید m را مستقل ببینیم؟
بخاطر این‌که اگر مدیا را مستقل نبینید این امکان وجود دارد که تیتر شما در آن دو ضلع حرکت کند و بعد شما از هدف‌های اصلی به عنوان یک رسانه غافل بمانید، این روزنامهنگاری متعادل نیست، روزنامهنگاری پادوکسیکال است، اگر یک بُعد را ببینید و یکی را نبینید از بین می‌روید، اگر مخاطب را ببینید سیاست رسانه را نبینید، رسانه از بین می‌رود. در متن، شما فرصت دارید و به این می‌رسید اما در تیتر باید به طور مستقل ببینید. این استدلال ضرورت توجه بهm است.
تأثیر زمان در عناصر سازنده تیتر
شبی که ما در شرق دنیا برای ۱۱ سپتامبر تیتر زدیم ، ۱۲ ساعت از سردبیران آمریکا و ۷ ساعت از سردبیران اروپا جلوتر بودیم . چون ۴۵/۹ صبح این اتفاق افتاد و ما شب تیتر زدیم و آمریکایی ها و اروپایی‌ها بعد از ما تیتر زدند. من آن شب تیتر زدم “انفجار” فردای آن زدم “سرنخ”.تا ۲۸ شب تیتر یک کلمه‌ای و دو کلمه‌ای زدم. حتی هفته بعدی که آمریکا به افغانستان حمله کرد؛ من ۴-۵ شب قبل‌تر-در جام جم تیتر زدم: “همین هفته” و حمله اتفاق ا فتاد.
۱۲ ساعت زودتر تیتر زدم “انفجار” چون نمی‌خواستیم موضع‌گیری کنیم که این الان چه سمت و سویی دارد، فردای آن روز هم یکی از روزنامه‌های معتبر آمریکا تیتر زده بود “رسوایی” که این سه عنصر summarize, sell, signal در تیترش وجود دارد، در تیتر انفجار هم این سه عنصر هست؛ ولی در هر سه تیتر یک m روشن و واضح وجود دارد. m باید معلوم باشد نمی‌توانید بگویید m را در دل سیگنال ببینیم. البته اگر کسی هم بگوید من مخالفتی ندارم؛ ولی باید یادش باشد که این سیگنال زیرمجموعه دارد یکی سیگنال مخاطب و یکی سیگنال رسانه است.
اهمیت عناصر سازنده تیتر
می‌خواهم موضوعی را از یک پژوهش بگویم: می‌گویند وقتی شما تیتر می‌زنید از آن یک برداشتی می‌شود و بعد لید را می‌خوانند و از آن برداشتی دیگر می‌شود و بعد متن را می‌خوانند و از آن هم برداشتی می‌شود. حال اگر در یک کار تحقیقی آزمایش کنیم آیا به این نتیجه می‌رسیم که این سه برداشت یکی است یا خیر؟ خوزه‌لئون در دانشگاه مادرید اسپانیا تحقیقی در این رابطه انجام داده‌است.
او به یک عده از مخاطبان گفت فقط تیتر را بخوانید، به گروهی دیگر گفت فقط لید را بخوانید، به یک عده هم فقط متن را برای خواندن داد و به یک عده هم تیتر و لید و متن را با هم داد که بخوانند. بعد از آنها پرسید که به چه برداشتی رسیده‌اند؟ نتیجه تحقیق این شد کسانی که لید و متن را و کسانی که تیتر، لید و متن را با هم خوانده بودند، برداشتشان از کسانی که فقط تیتر را خوانده بودند، متفاوت بود. این یعنی این‌که تو می‌توانی با تیتر برداشتی را به مخاطب ارائه کنی که از متن فاصله داشته باشد، یعنی جامع‌تر از متن باشد. اگر در دنیا تیتر مهم است، به این دلیل است که در آرایش زبانی تیتر، باید دقت کنیم که آیا آن عناصر را کامل گذاشته‌ایم یا نه؟
تأثیر تیتر بادوام در خبر
کتاب “دانو‌تا ریح” که تحت عنوان “زبان تیتر” در ایران ترجمه شده است، جمله زیبایی دارد: می‌گوید روزنامه‌ها متون بی‌دوامند؛ اما تیتر جنبه‌ای از روزنامه نگاری است که می تواندتا مدتها دوام و اثر آن با مخاطب همراه باشد. یعنی تیترها بادوام‌تر از متن ها هستند. چرا در تمام دنیا سردبیران موفق را با تیترهاشان می‌شناسند؟ می‌گویند کسی که تیترنویس خوبی است، سردبیر خوبی هم می‌تواند باشد. تیتر از پایه‌های سردبیری است، تیتر باید بتواند متن بادوام بسازد. منظور، دوام بر ذهن مخاطب است. الان چند درصد از تیترهای ما دوام دارد؟ در دنیای رسانه‌ای امروز تیترهایی را می‌زنند که دوام داشته باشد و مخاطب مدتها با آن همراهی کند.
در نمایشگاه کتاب گزارشی را بچه‌ها نوشته بودند من برایش تیتر زدم: “امروز کتاب تیتر اول می‌شود” ناشران خیلی استقبال کردند؛ چرا؟ چون این تیتر دیگر متن بی‌دوام نیست.اختلالات تلفن همراه زیاد شد؛ تیتر زدم:” تلفنی که با مردم همراه نیست” و یا برای گزارشی در باره خانم‌هایی که عشق خرید طلا دارند، تیتر زدم: “مرحمت فرموده ما را حس کنید” زنان عشق خرید طلا دوست دارند دیده شوند.
دانو‌تا ریح می‌گوید: تیتر، متنِ با دوام است. بنابراین شما باید در تیتر، چشم‌اندازی را باز کنید که به نتیجه تحقیق آقای خوزه‌لئون هم برسد.
پرسپولیس با تیم الغرافه قطر در دوحه در جام باشگاه‌های آسیا بازی داشت، فورواردشان آقای فرهاد مجیدی بود، تیم مقابل سه بر صفر به پرسپولیس باخت. یکی از خبر گزاری ها تیتر زده بود “۳ امتیاز شیرین در خانه فرهاد” این تیتر، متنِ با دوام است.
منبع: مدرسه همشهری
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید?در گفتگو ها شرکت کنید!