مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی و محیطی شرکت

مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی و محیطی شرکت ها(corporate social responsibility) ، به ظهور یک واژه و یک جنبش جدید و نوظهور اشاره دارد که در سیستم کسب و کار ، با عوامل اجتماعی و محیطی در تصمیمات تجاری شرکت ها ورود پیدا کرده است .

در دهه های اخیر یکی از مباحث مدیریتی دراقتصاد مدرن، موضوع مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی شرکت می باشد که به عنوان یک پارادایم غالب و مسلط حوزه اداره شرکت ها تبدیل شده است. این مفهوم موضوعی درحال حاضر درکشورهای توسعه یافته به شدت ازسوی کلیه بازیگردان ها در دنیا همچون دولت ها وحکومت ها ، شرکت ها و بنگاه های بزرگ ومعتبر جهانی، جامعه مدنی ، سازمان های بین المللی و مراکز دانشگاهی و علمی دنبال می شود.

مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی شرکت چیست؟

مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی شرکت در شرکت ها و بنگاه های بزرگ، نوعی استراتژی تجاری به حساب می آید. با افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی در ابعاد اقتصادی، منافع کلیه ذی نفعان شامل سهامداران ،مشتریان ، کارکنان ، سرمایه گذاران و عموم مردم جامعه ،در سیاست ها و عملکرد شرکت منعکس می گردد.

بنابراین بهترین نوع نگرش در این زمینه ، نگرش شهروندی است . به عبارت دیگر یک شرکت تجاری همواره خود را جزیی از اجتماع دانسته و نسبت به آن جامعه احساس مسئولیت دارد . مسئولیت اجتماعی با ورود خود ، یک چارچوب حاکمیت اخلاقی را به فعالیت های شرکت اضافه می کند که براساس آن وضعیت جامعه بهتر شده و از تخریب و ضعیف شدن محیط و جامعه جلوگیری می کند. هرچند که از لحاظ قانونی ، قیاسی که بین شرکت های بزرگ و شهروندان عادی یک جامعه وجود دارد به لحاظ قدرت اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی به هیچ عنوان با هم برابر نیستند.

شرکت­ها وسازمان ها مانند شهروندان جامعه به این درک رسیده ­اند که آن­ها توسط جامعه به وجود  آمده اند و قوانین جاری خود را از جامعه­ ای می ­گیرند که در آن فعالیت می­ کنند. آن­ها باید از نقش، محدوده و هدفشان در کنار درک کامل تأثیرات و مسئولیت ­های زیست ­محیطی و اجتماعی اطلاعات کامل داشته باشند.

دلایل روی آوری شرکت ها به مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی

اما دلایلی که شرکت یا ‌سازمان‌ها را به این تفکر هدایت می کند که همانند یک شهروند در برابر جامعه خود مسئول هستند می‌توان  چنین عنوان نمود:

۱٫نوآوری:

در زمینه CSR، نوآوری را می توان یک مزیت بزرگ برای شرکت و جامعه به حساب آورد. به طور مثال شرکت یونیلور با تولید محصولاتی بهداشتی که موجب کاهش آب مصرفی می شود، نوآوری ایجاد کرده که هم برای شرکت و هم برای جامعه سودمند است. بدون توجه به مفهوم «پایداری» تلاش‌های تحقیق و توسعه شرکتی مانند یونیلور ممکن نیست که به محصولاتی مانند آنچه که گفته شد منجر شود.

۲. صرفه‌جویی در هزینه‌ها:

یکی از ساده‌ترین راه‌های پایدار بودن برای شرکت ، استفاده از پایداری به عنوان روشی برای کاهش هزینه‌ها است. به عنوان مثال استفاده کمتری از بسته‌بندی و انرژی همه به صرفه‌جویی درهزینه‌ها منجر خواهند شد. همچنین به حداقل رساندن ضایعات می‌تواند هزینه‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. بطور مثال انجام کارهای ساده‌ای در شرکت یا سازمان مانند کاهش میزان کاغذ مصرفی که هدر می‌دهید، موجب کاهش فوری هزینه‌ها می‌شود.

بنابراین در زمان طراحی محصولات و فرآیندهای تولیدی جدید باید به دنبال راه‌هایی برای کاهش تولید ضایعات بود تا با این ترفند، مبالغ بیشتری صرفه‌جویی و در حفظ محیط زیست  عمل گردد.

۳. تمایز برند:

درگذشته یکی از دلایل اولیه و اصلی که شرکت‌ها را ترغیب به مفهوم  مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی (CSR ) می‌کرد تمایز برند و رقابت بوده است ؛ اما هر چه این مفهوم فراگیر‌تر شد ، ایجاد تمایز برای برندها در این حوزه دشوارتر شده است. کوکاکولا و پپسی دو شرکتی هستند که همواره در جنگ با یکدیگر بوده و هر یک سعی در تصاحب سهم بازار دیگری داشته‌اند. در زمینه CSR نیز این شرکت‌ها رویکردهای مشابه ولی با اندکی تفاوت اتخاذ کرده‌اند، هر دو بطری‌های آبی را ارائه می‌دهند که از بسته‌بندی دوستدار محیط زیست در آنها استفاده شده است.

توجه و اهمیتی که این دو شرکت به موضوع مسئولیت‌های اجتماعی اختصاص داده‌اند و اینکه هیچ‌یک آن را تنها هوسی زودگذر ندیده‌ است، باعث شده است که این شرکت‌ها نتوانند تمایز قابل توجهی برای برند خود نسبت به یکدیگر در این زمینه ایجاد کنند.

۴. تفکر بلند مدت:

جف مک‌ دونالد، معاون شرکت یونیلور در حوزه منابع انسانی، بیان می‌کند که «تنها دلیلی که ما به مقوله «پایداری» توجه داریم توسعه رشد شرکت یونیلور است». در حقیقت، مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی CSR  تلاشی برای افق دید و برنامه ریزی برای رسیدن به منافع بلندمدت شرکت و اطمینان از این موضوع که آینده شرکت خوب و پایدار باشد. به همین دلیل است که برخی تمایل دارند تا از واژه «پایداری» به جای «مسئولیت‌های اجتماعی شرکت» استفاده کنند.

۵. درگیرکردن مشتری(یا مشارکت مشتری):

در سال‌های اخیر شرکت والمارت جایگاه خود را به عنوان رهبر در زمینه توجه به مسائل زیست محیطی مطرح کرده است. در سال ۲۰۰۸، والمارت کمپین تبلیغاتی را به منظور افزایش آگاهی‌ها نسبت به مسائل زیست محیطی و انتخاب‌هایی که مشتریان در مورد محصولات با توجه به این مسائل می‌توانند انجام دهند، به راه انداخت.به این ترتیب که استفاده از مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی (CSR ) می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا با مشتریان خود به روش نوینی تعامل کنند.

۶. درگیر کردن کارکنان(یا مشارکت کارکنان):

همسو با دلیل پیش، اگر کارکنان شرکتی در جریان اتفاقاتی که در آن می‌افتد، می‌توان گفت این شرکت فرصتی قابل توجه را از دست داده‌ است.

یک شرکت یا سازمان ، زمانی که به مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی خود عمل می‌کند در اصل به مسئولیت‌های قانونی و اقتصادی خود عمل کرده است. به عبارت دیگر، شرکت یا سازمان به حداقل مسئولیتی که قانون از وی مطالبه کرده ، عمل می‌کند. در صورتی که شرکتی، هدف اجتماعی را ترغیب کند، تنها برای رسیدن به اهداف اقتصادی مطلق بوده است.

مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی با ورود به اهداف شرکت یا سازمان، یک چارچوب حاکمیت اخلاقی را به اهداف اضافه می‌کند که براساس آن، شرکت‌ها به فعالیت‌هایی روی می آورند که در جهت بهتر شدن وضعیت جامعه باشد و از انجام کارهایی که باعث بدتر شدن وضعیت جامعه می‌شوند نیز پرهیز می‌کنند. پاسخگویی اجتماعی شرکت یا سازمان اشاره به توان و ظرفیت شرکت در جهت عمل و اقدام نسبت به خواسته‌ها و انتظارات جامعه دارد.

مزایای پایبند بودن به مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی

نمونه‌های مزایای مستقیم ناشی از مسئولیت اجتماعی برای یک شرکت شامل موارد زیر است:
• افزایش ارزش تجاری و نشان تجاری
• دسترسی بیشتر به منابع مالی
• نیروی کار سالم‌تر و ایمن‌تر
• مدیریت ریسک و نظارت موثرتر بر امور شرکت
• کارکنان مشتاق
• وفاداری مشتری
• ارتقای اعتماد و اطمینان طرف‌های ذی‌نفع
• تقویت وجهه عمومی

انواع مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی

به طور کلی مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی شرکت (CSR) به چهار دسته مسئولیت های محیطی، سرمایه انسانی ، خیرخواهانه و اخلاقی تقسیم می شوند.

مسئولیت های زیست محیطی

یکی از جنبه های CSR ، مسئولیت های محیطی می باشد. این نوع از مسئولیت های اجتماعی بر اثرات زیانبار و مخرب عملکرد و تولیدات شرکت ها بر محیط زیست تمرکز دارد. شرکت با هدف کاهش تولیدات عوامل مضر بر محیط زیست به واسطه تولید محصولات، در مراحل تولید خود نوآوری می کنند.

مسئولیت اجتماعی سرمایه انسانی محور شرکت ها

شرکت در این نوع از جنبه مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی ( CSR )، تمرکز بر خوشبختی و رفاه سرمایه انسانی دارد و تلاش می کند تا شرایط زندگی کارکنان خود را بهبود بخشند. به طور مثال تامین بیمه درمانی برای سرمایه انسانی جهت مراقبت از آن ها هنگام وقوع حوادث ناشی از خطرات شغلی از این نوع مسئولیت اجتماعی می باشد.

مسئولیت های اجتماعی خیرخواهانه

در این نوع از جنبه CSR، شرکت مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی خود را با در نظر گرفتن خدمات اجتماعی و رفع معضلات اجتماعی ، جهت تامین مالی افراد و سازمان های خیریه در جهت تحقق اهداف خود کمک می کند و برای رفع این معضلات تحت عنوان کمپین های مختلفی تلاش می کند. به طور مثال یکی از کمپانی ها در ایران اقدام به حمایت از کودکان خیابانی کرده بود. همچنین یکی از شرکت های لوازم شوینده در ایران برای حمایت از معلولین تمام کارمندان خود را از میان معلولین کشور انتخاب نموده است.

مسئولیت های اجتماعی اخلاقی

دراین سطح از مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی (CSR)، جنبه اخلاقی مسئولیت اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار است. این مسئولیت ها شامل پرداخت های بیشتر به کارمندان از طریق پاداش های بالاتر، ایجاد کردن  فرصت های شغلی جدید برای بیکاران، اجتناب از کارکردن با شرکت های دارای سابقه و شهرت منفی و غیره می باشد. این نوع از مسئولیت اجتماعی شرکت  برای شرکت هایی است که وانمود می کنند تنها به سود بیشتر توجه نداشته و به فکر حل مشکلاتی هستند که کمتر به آن ها کمتر پرداخته شده است.

موفقیت در کسب‌وکار یک شرکت یا سازمان به پیشرفت جامعه متصل است و رابطه مستقیمی میان این دو وجود دارد.به عنوان مثال شرکت مایکروسافت و بنیاد گیتس در بازار آفریقا سرمایه‌گذاری می‌کنند، زیرا در صورت بروز جهش از یک سطح توسعه به سطحی دیگر در این قاره، بازار آفریقا به بزرگترین بازار محصولات مایکروسافت تبدیل خواهد شد؛

نمونه هایی از مسئولیت های اجتماعی اخلاقی

یا شرکت‌های نفتی بزرگ مانند «شل» نزدیک به پنج‌درصد درآمد خود را صرف سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه روی انرژی‌های تجدیدپذیر می‌کنند، زیرا هم‌اکنون در بازار سوخت‌های فسیلی رهبر بازار هستند و می‌خواهند هنگامی که سوخت‌های فسیلی به اتمام رسید، همچنان رهبر بازار انرژی باقی بمانند.

در ایران نیز می توان به مواردی که در آن سازمان یا شرکت ها به مسئولیت اجتماعی خود پرداخته اند اشاره داشت . به طور مثال اواخر سال ۱۳۹۶ پس از زلزله سر پل ذهاب در کرمانشاه یکی از بانک ها تصمیم گرفت تا هزینه سررسیدهای نوروزی خود را به زلزله زدگان این منطقه اهدا نماید. در پی همین فاجعه دردناک یکی از شرکت های پست در ایران اعلام کرد که تمامی محموله های پستی کمک به مردم زلزله زده را به طور رایگان به مقصد سر پل ذهاب انتقال  می دهد . همچنین بانک های ایرانی به دلیل داشتن سیستم بانکداری اسلامی و حساب های قرض الحسنه، در بسیاری از مواقع تبلیغاتی با مضمون ساخت و احداث مکان های آموزشی و خدماتی در مناطق محروم کشور می زنند که این موضوع باعث می شود تا مشتریان احساس خوب و خوشایندی به بانک ها پیدا کنند.

در خاتمه باید متذکر شد با توجه به تلاش‌هایی که از سوی برخی شرکت‌ها یا سازمان ها درحوزه مسئولیت‌های اجتماعی در کشور صورت گرفته است، و همه گیر شدن این مفهوم به طور جهانی، زمان آن فرا رسیده است تا شرکت ها وسازمان‌های بزرگ ایرانی نیز به این مقوله مهم بپردازند زیرا این مقوله  می‌تواند باعث سودآوری‌ برای شرکت و یا سازمان شود و هم می‌تواند به جامعه سود برساند، توجه دقیق‌تری داشته باشند.

نویسنده : دکتر فرین مهرنگ