نقش سواد رسانه ای و سواد اجتماعی در بهبود وضعیت اجتماعی

در عصر اطلاعات و ارتباطات، خواندن و نوشتن نه تنها نشان دهنده‌ سواد نیست، بلکه اگر با سواد رسانه ای و سواد اجتماعی همراه نباشد به “گمراهی بیشتر، ناشی از پذیرش اطلاعات مخدوش و دستکاری شده ” منجر می شود.

زمانی از “مرداک” صاحب حقیقی و حقوقی سهام اکثریتی رسانه های نیوزکورپ، فاکس قرن ۲۱، وال استریت ژورنال ، تایمز، فارسی وان، و …، نقل شده بود که:
“اگر من اعلام کنم رییس جمهور آمریکا مرده. برای او خیلی زمان می‌برد تا ثابت کند که زنده است”.

طرح یونسکو درباره  سواد رسانه ای و سواد اجتماعی

اگر چه به نظر می‌رسد که چنین عبارتی بیشتر به یک طنز در حد و قواره شایعه‌ی رسانه‌ای بیش نباشد. اما واقعیت آن است که به دلیل اهمیت موضوع، یونسکو سال ها است طرحی با عنوان سواد رسانه ای و سواد اجتماعی نام گذاری و برای آن شاخص ها و استانداردهای مشخصی را برای آموزش و توانمندسازی جامعه با رویکرد “مدیریت اطلاعات و ارتباطات در هدایت افکار عمومی بر پایه رسانه” را مطرح کرده است.

در مقدمه‌ی یونسکو دسترسی آزادانه به اطلاعات و دریافت آن ها و به دست آوردن عقیده‌ها و دیدگاه‌های مختلف بدون مداخله‌ی دیگران، از اصول اولیه حقوق بشر محسوب می‌شود.

مزایای سواد رسانه ای و سواد اجتماعی

سواد رسانه ای و سواد اجتماعی کمک می‌کند در روزگاری که مخاطب با حجم انبوه “اطلاعات صحیح و ناصحیح” و اخبار هدفمند و داستان های جراحی شده و … منتشر شده ، فرد بتواند مطالب واقعی را از مطالب برساخت شده ، پیام های با اغراض و اهداف پنهان جانمایی شده را از مطالب بی‌طرف و سوگیری نشده در حد بالایی تفکیک کرده و بر اساس سلیقه‌ و خواست واقعی خود، آن ها را انتخاب، دریافت و تحلیل نماید.

رویکردهای مواجهه با فضای ارتباطات و رسانه ها

به نظر می رسد در جامعه “ایرانی- اسلامی”برای مواجهه فعال، هدفمند، پیش دستانه و خلاق در محیط و فضای ارتباطات و رسانه ها، می توان سه راهکار پیش رو داشته باشیم:
الف – بدبین و منفی نگر بود؛
ب- خوش‌بین و ساده اندیش بود؛
ج- واقع‌بین و مثبت اندیش بود؛

رویکرد خوش بینانه

در رویکرد خوش بینانه، فرد به دنبال خوشه چینی و برداشت از فرصت و مزیت رسانه بدون پالایش و عبور دادن از صافی و با استفاده‌ای نا‌محدود از آن می‌کند.
در چنین شرایطی مصرف کننده رسانه ای کاملا وضعیتی منفعل داشته و رسانه ها در شکل دهی و جهت گیری فکری او نقش اول و آخر را دارند.

رویکرد بدبینانه و منفی

نقطه مقابل این نگرش را می توان رویکرد بدبینانه و منفی دانست. در این رویکرد طرز تلقی فرد از رسانه تهدید محور است. در این نگاه شخص با اتخاذ راهبرد “هراسان‌ سازی”، دیگران را از استفاده آن رسانه منع می‌کند.
دستاورد این رویکرد نیز جز شکل گیری عده ای کوتوله فکری و اجتماعی و منفعلانه که از بهره گیری هر فرصت و مزیتی دریغ ورزیده اند، نخواهد بود.

راهبرد تغییر نگرش ها

راهبرد بعدی تغییر نگرش ها و عوض کردن عینک برای. دید جامع تر و جامعه محور با هدف افزودن به سواد رسانه‌ای جامعه پیرامون خود است. این نگرش را در علم ارتباطات با عنوان ” رویکرد واقع‌ بینی و مثبت اندیشی یاد می کنند؛ که در آن افراد با آگاهی، مسئولانه و پس از بررسی و ارزیابی همه جانبه نسبت به ” فرصت ، تهدیدات، مزیت، ضعف” مساله و یا موضوع دست به انتخاب رسانه ای و اجتماعی خود اقدام می کنند. این رویکرد بر برنامه‌ریزی هوشمندانه و متعهدانه بر بهره گرفتن از رسانه ها گرایش دارد.

دستاورد سواد رسانه ای:

دستاورد سواد رسانه ای و سواد اجتماعی آن است که به افراد جامعه کمک کند تا آنان به مقوله های ذیل دست پیدا:
الف- فرایند طراحی و تولید پیام‌های رسانه‌ای را درک کنند.
ب – اغراض پنهان رسانه‌ها که می‌خواهند فرد را به باور آن برسانند، تشخیص بدهند.
ج- توان تفکیک و تمایز بخشی در موضوعات و پیام های رسانه ای از جمله تعصبات، اطلاعات غلط و دروغ‌های رسانه‌ای را استخراج کنند .
د- بخشی از پیام را که هدایت گران رسانه به آن نپرداخته اند، پی ببرند.
ه- پیام های کد گذاری شده رسانه‌ را در چارچوب تجربیات، باورها، داشته ها و ارزش‌های خود و جامعه ای تفسیر و تحلیل کنند.
و- به مراتبی از مهارت و توانایی برسند که قادر باشند در تولید پیام‌های رسانه‌ای
جامعه خود نقش آفرینی و سهیم باشند.

سخن آخر در مورد سواد رسانه ای و سواد اجتماعی آن است که برای انطباق ذهنیات و طرز تلقی ها با واقعیت های موجود در جامعه از پیش داوری ها تا رسیدن به یک برداشت علمی پرهیز شود.

آرزو داریم که جامعه ما در رسیدن به ” منافع ملی” و” خیر جمعی” در دنیای ارتباطی ایران سربلند به فهم مشترکی از سواد رسانه برسد، تجزیه و تحلیل و قضاوت درستی مطالب ارائه شده را نیز مخاطبان سخن به عنوان داوران اصلی می دانم.