تاریخچه مطبوعات

تعرفه: شکل گیری پدیده ای به نام مطبوعات با انتشار اولین نشریات دوره ای اروپایی، ابتدا در غرب و در آغاز قرن هجدهم آغاز شد. گذشت زمان و گسترش تعاملات فرهنگی و سیاسی بین کشورها، دنیای شرق را برای پذیرش مطبوعات آماده کرد و نخستین روزنامه ها در دهه چهارم قرن نوزدهم در ترکیه عثمانی، مصر و ایران منتشر شدند.

تاریخ مطبوعات در غرب، از فراز و فرود راهی پر پیچ و خم حکایت می کند. در این مسیر و به هنگامی که نظام های سیاسی استبدادی بر جوامع غربی حاکم بودند، حفظ و بقای نشریات در گرو حمایت از سیاست هایی بود که بر مبنای تفکر استبدادی شکل می گرفتند. از این رو، مطبوعات پیچیده در تار و پود سانسور و در خدمت منافع حاکمان، اولین دوره تاریخی را با عنوان مطبوعات استبدادی آغاز کردند.

وقوع انقلاب های دموکراتیک، زمینه انتشار مطبوعات عقیدتی، سیاسی و انقلابی را فراهم کرد. روزنامه هایی که از سوی هواداران آزادی و حکومت های مردمی، مهمترین ابزار حمایت از طبقات محروم جامعه در برابر حکومت های استبدادی تلقی می شدند. در چنین شرایطی آزادی به عنوان خواست مهم انقلابیون، نوید فضایی گسترده و روشن برای مطبوعات را به همراه داشت.

شرح مختصری در مورد مطبوعات

تاریخ مطبوعات در ایران حاکی از یک شکاف دویست ساله بین دنیای غرب و شرق است. اولین روزنامه ایرانی در زمانی که مطبوعات غربی عصر خبری، تجاری را آغاز کرده بودند، در فضای استبدادی حکومت محمد شاه قاجار در سال ۱۲۵۳ هـ . ق پا به عرصۀ وجود گذاشت.

به نظر می رسد که استبداد پادشاه میانه ای با انتشار روزنامه نداشته باشد، اما تحولات سیاسی، اجتماعی که در دنیای غرب یکی پس از دیگری روی می داد، سکون و رخوت حاکم بر جوامع شرقی را به چالش می کشید و در درون حکومت ها، افرادی را برای جبران این عقب ماندگی به فکر می انداخت.

شکست شاه اسماعیل در جنگ چالدران و در زمانی که اروپا به دلیل مبانی اندیشه جدید، رفته رفته به قدرت مسلط جهانی تبدیل می شد و منطق مناسبات را بر هم می زد.

سرآغاز تحول نظام سنتی ایران و پیش تر از آن، اندیشه سنتی حاکم بر آن بود. اصلاحات عباس میرزا ولیعهد قاجاریه نیز با هدف تغییر در بنیان های قدیمی آغاز شد و در مسیر خود رهاوردی برای ایران به همراه داشت که روزنامه نامید شده. میرزا صالح شیرازی که به دستور عباس میرزا برای تحصیل علوم و فنون به لندن رفته بود، یکی از مظاهر تمدن غرب را به جامعه ایرانی تقدیم کرد.

کاغذ اخبار

کاغذ اخبار اگر چه در ابتدا با محتوایی محدود به شخص پادشاه و حکومت مطلقه وی منتشر شد؛ اما در جریان تغییر و تحولات سیاسی، اجتماعی در نهایت به انتشار نشریاتی منتهی شد که در دوره هایی از تاریخ کشور به یکی از مهمترین ابزار ترویج افکار و عقاید آزادی خواهانه تبدیل شدند.

ابزاری که به تدریج آرامش محیط گذشته را بر هم زد و با نشر و ترویج واژه های جدیدی همچون حکومت ملی، پارلمان، آزادی، استقلال، امنیت اجتماعی، قانون و … .

در طول تاریخ ایران نقش مهمی در روند تحولات جامعه به عهده گرفت. با این تفاوت که اگر چه مطبـوعات غربی توانستند در دوره ای نسبتاً کوتاه، ساختارهای استبدادی را پشت سر بگذارند، این دورۀ گذار برای مـطبوعات ایران طولانی تر بود و همین امر، تأثیر زیادی بر کیفیت و کمیت مطبوعـات بر جای گذاشت.

مطبوعات و همگرایی ملی

ایجاد همبستگی ملی یکی از کارکردهای رسانه محسوب می شود، که عبارتند از :

ایجاد روح جمعی و خود آگاهی ملی
هماهنگ سازی هنجارهای اجتماعی
یکپارچه سازی فرهنگی
تقویت روند جامعه پذیری و اجتماعی شدن
ترسیم چشم انداز و ایده آل های مشترک
رسانه های همگانی (مطبوعات، رادیو، تلویزیون و …) و عملکرد آنها در سطح عمومی جامعه، آثار مثبتی به همراه دارد.

از دیگر نقش هایی که محققان رسانه های همگانی برای مطبوعات در نظر گرفته اند می توان به نقش این وسیله ارتباط جمعی در تهیه امکانات ایجاد همبستگی میان افراد و گروه ها، توسعه ملی و همه جانبه کشور، همبستگی اجتماعی، افزایش انسجام اجتماعی، جلوگیری از تهدید ثبات اجتماعی، تقویت ارزش های اجتماعی و حفظ اتفاق آن را نام برد.

اهمیت توجه به مطبوعات

صاحب نظران علوم مختلف برای مطبوعات کارکردهای بسیار متنوعی مطرح می نمایند. مطبـوعات از یک سو در زمینه اطلاع رسانی در مورد مسائل علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و از سوی دیگر در جنبه های فرهنگی و توسعه ای نقش مهمی را ایفا می نمایند.

علاوه بر این ها مطبوعات در سطوح مختلف آموزشی، گسترش روابط اجتماعی و تبلیغات اقتصادی و سیاسی نیز مؤثر بوده، از این جهت موجبات افزایش سطح آگاهی های عمومی را فراهم می آورد.

بدون تردید حضور مؤثر مطبوعات، ارتباط تنگاتنگی با چگونگی و وضعیت فضای عمومی یک جامعه دارد. نقش نظارتی نشریات، انتقاد از شرایط موجود و راهنمایی اعضای جامعه، نیازمند فضای عمومی گسترده ای است که فرهنگ پذیرش نقد در آن، ضریب امنیت رسانه ها از جمله مـطبوعات را تضمین کند. این فضا از یک سو با وضع قوانین و ثبات آنها و از سوی دیگر با توجه به میزان استقبال دولتمردان و مردم محقق می شود.

مطالب مهمی که در این مقاله آمده است به صورت زیر می باشد :

در ابتدای مقاله جایگاه مطبوعات در قانون اساسی بررسی شده است.
در ادامه کارکردهای مطبوعات در جامعه نام برده شده است.
سپس آزادی مطبوعات از نظر امام خمینی (ره) بیان شده است.
همچنین آسیب شناسی زبان مطبوعات مورد بحث قرار گرفته شده است.