اصول گزارش نویسى در مطبوعات (بخش اول)
دنیاى امروز پیچیده تر و بشر امروز کنجکاوتر از آن است که صِرف پرداختن به رویدادها و انعکاس عینى واقعیت ها بدون بررسى و شکافتن علل و عوامل و جزئیات آنها بتواند نیاز اطلاعاتى او را تأمین کند، آگاهی هاى او را از جهان پیرامون، شکل دهد و دیدگاه ها و نقطه نظرات گوناگون را برایش بشکافد. این واقعیت، البته هیچگاه از ارزش، اهمیت و جایگاه اعلام و ارائه اخبار محض نمى کاهد و وظیفه و مسؤولیت رسانه هاى جمعى از جمله مطبوعات را در این زمینه کمرنگ نمى سازد، امّا در عین حال بیانگر آن است که روزنامه و روزنامه نگار، در این عصر به عنوان نماینده، زبان گویا، چشم بینا و گوش شنواى جامعه، رسالت و تعهدى سنگین تر از همیشه بر دوش دارد.
امروز دیگر تنها «روزنامه نگارى عینى» پاسخگوى همه نیازهاى اطلاعاتى و ارتباطى مخاطبان نیست. بلکه بویژه در جهان سوم که مورد تهاجم امواج پرقدرت خبرى و اطلاعاتى غرب است، باید روزنامه نگارى «تحقیقى، تشریحى و انتقادى» درهم آمیزد و سبکى تازه و مؤثر را به وجود آورد تا هم بتواند عطش اطلاعاتى داخلى را فرونشاند و هم هزار توى تزویر و تحریف خبرى غرب را به مخاطبان خود بشناساند و در نتیجه آنان را نسبت به واقعیت هاى زندگى اجتماعى هوشیار و آگاه سازد و امکان مشارکت فعال و آگاهانه مردم را در تعیین سرنوشت خویش فراهم آورد.
چنین است که به عرصه مهم، حساس و نسبتاً دشوارى از کار روزنامه نگارى یعنى «گزارش نویسى» وارد مى شویم. عرصه اى که ورود به آن توانایی ها، ویژگی ها و صلاحیت هاى وسیعى را مى طلبد که برخى از آنها باید در طبیعت فرد وجود داشته باشند و پاره اى نیز در جریان آموزش و تجربه قابل اکتسابند. در یک جمله: براى دست زدن به گزارش نویسى در مطبوعات باید به درجه اى ممتاز از قابلیت هاى کار مطبوعاتى رسید تا بتوان از پس این کار سنگین و پرمسؤولیت برآمد. در این مبحث مى کوشیم تا حد امکان، اصول، روش ها و مشخصه هاى گزارش نویسى براى مطبوعات را مورد بررسى و کنکاش قرار دهیم.
گرچه دامنه این بحث آن چنان گسترده و متنوع است که نمى توان در قالب یک مقاله، به همه ابعاد و زاویه هاى آن پرداخت.
گزارش نویسى به طور کلى یکى از دشوارترین، مهم ترین، حساس ترین و در عین حال شیرین ترین زمینه هاى کار مطبوعاتى است و به همین دلیل، فراخناى گسترده و بى انتهایى را پیش روى مى گشاید که دستیابى به کرانه آن بسیار دشوار و شاید ناممکن است.
در این گستره پرتنوع، مجموعه اى از مهارت ها و صلاحیت ها چه از جنبه علمى، تکنیکى و اطلاعاتى، چه از نظر هنرى و چه به لحاظ اخلاقى و شخصیتى کاربرد مى یابد. یک گزارش گر یعنى یک انسان کامل و یک روزنامه نگار تمام عیار، که هم نویسنده است و ارتباط گر، هم هنرمند، هم مطلع و آگاه و تحلیل گر، هم زیرک و هوشیار، هم باشخصیت، متین، موقر و داراى احساس مسؤولیت و تعهد عمیق در قبال جامعه خویش و مسائل آن، حساس و تیزبین، لطیف و بااحساس و در عین حال نفوذناپذیر، با ذهنى تصویرگر، داراى قدرت تشریح و تجسّم، که هم خوب مى فهمد و هم خوب مى فهماند و به هنرمندانه ترین شکل ممکن، با مخاطب حرف مىزند و به او اطلاع و آگاهى مى دهد، واقع بینى و درک و فهم او را تقویت مى کند و ابزار شناخت، تصمیم گیرى، قضاوت منطقى و اراده و عمل اجتماعى را همراه با روشن بینى و درایت در اختیار او مى گذارد.
نقش گزارش در مطبوعات
در عصرى که رسانه هاى الکترونیکى (رادیو، تلویزیون، ماهواره و…) به سرعت برق و باد به اخبار و رویدادهاى روز دسترسى دارند و آنها را در سریع ترین زمان ممکن در اختیار مخاطبان خود مى گذارند نمى توان براى مطبوعات، نقش خبررسانى به مفهومى که تا چند دهه پیش رایج بود، قائل شد. اگر مطبوعات در عصر سلطه رسانه هاى الکترونیک نه تنها ماندگار که حتى تقویت شده اند و گسترش یافته اند، نه به دلیل توانایى در خبررسانى (خبر محض) است بلکه به خاطر نقش آنها در تحلیل، تشریح و تفسیر رویدادها و اخبار و ارضاى حس کنجکاوى خوانندگان و یافتن پاسخ پرسش هایى است که براى مخاطب رسانه هاى الکترونیکى پس از دریافت خبر از آنها، مطرح مىشود. زیرا که پخش اخبار از رسانه هاى الکترونیکى که معمولاً موجز، ناکافى و فاقد جزئیات و تشریح و تحلیل است، ولع مخاطبان را به یافتن اطلاعات بیشتر، جامع تر و دقیق تر در مورد آن موضوع و رویداد فزونى مى بخشد و در جستوجوى اطلاعات افزون تر رویکرد عمومى به مطبوعات سیر صعودى مى یابد، بنابراین آیا ارائه جزئیات و تشریح و تحلیل یک رویداد یا موضوع، جز در قالب «گزارش» مى تواند صورت گیرد؟
در واقع مى توان گفت که براى مردم، این مهم است که یک رویداد «چرا و چگونه» به وقوع پیوسته است، واقعیت هاى نهفته در لایه هاى زیرین موضوع چیست، دیگران در مورد آن چه نظرى دارند و… به بیان دیگر، این براى مخاطب مهم است که امکان یابد یک موضوع اجتماعى یا رویداد خاص را از ابعاد و زوایاى مختلف ببیند و آن را بازکاوى کند، چیزى که در اخبار رادیو و تلویزیون معمولاً ناگفته و مکتوم مى ماند و این رسانه ها به دلیل ماهیت و ویژگی هایشان قادر به پرداختن به این گونه موارد نیستند.
نقش گزارش در ارائه و پردازش اخبار توسعه
کاربرد دیگر گزارش را به ویژه در مطبوعات جهان سوم مى توان در عرصه پردازش و ارائه اخبار و رویدادهاى مربوط به امور توسعه، عمران و آبادانى، اختراعات و ابتکارات، خلاقیت ها و نوآوری ها و تلاش هاى موفق افراد، سازمان ها و بخش هاى مختلف اجتماعى دانست.
مى دانیم که ارائه «خبر صِرف» درباره اقدامات و فعالیت هاى عمرانى که عمده ترین زمینه هاى برنامه ریزی ها و عملکردهاى اجتماعى را تشکیل مى دهند، هم کم جاذبه است و هم فاقد روح و محتواى لازم و در عین حال این گونه خبرها به دلیل وابستگیشان به ساختار قدرت در جامعه و نقش تبلیغاتى و جنجال برانگیز و نیز به خاطر وجود امکان سوءاستفاده از آنها به منظور تثبیت موقعیت و مقام افراد و دست اندرکاران مختلف، بزرگ نمایی هاى بى دلیل و سرپوش گذاشتن بر ضعف ها و نارسایى همراه با دادن وعده هاى دور و دراز و بلندپروازانه امّا غالباً غیرعملى (به هر دلیل)، معمولاً مورد بى اعتمادى، ناباورى و عدم پذیرش مخاطبان وسایل ارتباط جمعى قرار مى گیرند.
پرونده هاى آرشیو مطبوعات معمولاً پر است از وعده هاى تحقق نیافته، اعلام برنامه هاى پردبدبه امّا کم محتوا، اغراق ها و تکرار مکرر کارهاى کوچکى که انجام شده اند و به همین دلیل مردم اغلب به این نوع خبرها با بى اعتنایى و کم توجهى و به چشم ابزارى براى حفظ موقعیت مسؤولان مى نگرند. این امر تا بدانجا پیش رفته است که حتى اقدامات انجام شده واقعى و وعده ها و برنامه هاى واقع بینانه هم تحت تأثیر این رفتار نادرست تبلیغاتى، رنگ مى بازند و در باور مخاطب نمى نشینند. این امر هم مردم را نسبت به کارگزاران بى اعتماد و بدبین مى سازد، هم زمینه هاى مشارکت و پشتیبانى آنان را از برنامه هاى توسعه محدود مى کند و هم پشتوانه افکار عمومى را از سیاست ها و تصمیم هاى اتخاذشده مى گیرد و در نتیجه بخت موفقیت آنها را به حداقل مى رساند. در عین حال امکان پنهان شدن برخى از کارگزاران ضعیف و ناتوان را در پشت سپر تبلیغاتى اخبار توسعه فراهم مى سازد.
با این همه، مطبوعات جهان سوم با درنظر گرفتن بى توجهى رسانه هاى بین المللى نسبت به انعکاس اخبار توسعه این کشورها و نیاز مبرمى که به ترسیم چشم انداز روشنى از اقدامات مثبت و سازنده در کشور خود دارند به منظور آگاه سازى افکار عمومى، دلگرم ساختن مردم و ایجاد امید و تحرک اجتماعى باید جایگاه ویژه اى براى انعکاس این گونه رویدادها قائل شوند. بهترین راه حل این است که اخبار توسعه در وسایل ارتباط جمعى در قالب گزارش هاى خبرى کوتاه با ذکر اطلاعات و جزئیات لازم تهیه و تنظیم شود تا هم جاذبه آنها افزایش یابد، و هم واقع بینانه تر به نظر برسند و امکان سوءاستفاده از آنها به حداقل کاهش یابد و هم در گزارش ها و مصاحبه هاى بعدى قابل پیگیرى و ارزیابى باشند. احداث سد، پل، نیروگاه، جاده، بیمارستان، مدرسه، تأسیسات آب و برق، بهداشت و درمان، ابداعات و اختراعات، موفقیت هاى اقتصادى، توانایی ها و استعدادهاى داخلى و کمک به شکوفایى و بارورى آنها از جمله مواردى هستند که در این قالب قابل طرح و ارائه اند.
ادامه دارد …
منبع: ادارهی مطبوعات و تبلیغات ، فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی
گردآوریشده توسط شبکه پذیرش آگهی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید?در گفتگو ها شرکت کنید!