اصول و قواعد تیتر نویسی در مطبوعات

پذیرش آگهی:تیتر یعنی هدایتگر خواننده به سوی خبر. جمله یا عبارتی است که به خبر هویّت می دهد، می تواند خواننده را به خواندن مطلب ترغیب کند، یا او را از خواندن باز دارد. خواننده روزنامه پویاست و مطالب مخلتف را انتخاب می کند. ۱ بررسیهای بی شماری که بر روی خوانندگان روزنامه انجام شده، نشان می دهد که خواننده به منظور تأمین «نیازهای آنی و آتی» وآگاهی از محیط اطراف خود، همه مطالب روزنامه را نمی خواند بلکه آنچه را که مورد نظر اوست، برمی گزیند.۲ تیتر در بسیاری از روزنامه ها عامل مؤثری در توجه خوانندگان به آنهاست. بسیاری از مردم، روزنامه را به خواندن تیترهای صفحه اول آن بر روی دکه روزنامه فروشیها خریداری می کنند. به همین دلیل، صفحه اول اکثر روزنامه های ایران به سبک ویترینی و با تیتر های درشت آرایش می شود. در چنین روزنامه هایی، بزرگی یا کوچکی تیتر، خود به خود اهمیت تیتر را القا می کند. البته باید توجه داشت، در روزنامه هایی که از سبکهای دیگر صفحه آرایی بهره می گیرند، علاوه بر مورد فوق، اولویت خبر را جایگاه تیتر در صفحه تعیین می کند.

ویژگی های تیتر:

• بیان پیام خبری به طور خلاصه و فشرده؛
• ترغیب خواننده به خواندن «لید» و متن خبر (خرید روزنامه)؛
• تعیین اهمیت و ارزشیابی مطالب مختلف؛
• تفکیک مطالب مختلف روزنامه از یکدیگر؛
• کمک به زیبایی صفحه روزنامه.
بنابراین، با توجه به اهمیت تیتر در ارزشیابی و اولویت بخشیدن به رویدادها، تیتر خبری باید چکیده مهمترین مطلب را دقیق و روشن بیان کند. به عبارت دیگر، تیتر باید بتواند با حداقل واژه ها، حداکثر مفهوم و معنا را برساند.

قواعد تیتر نویسی :

• در نوشتن تیتر باید از واژه های آشنا و رسا استفاده کرد؛
• تیتر باید روشن، دقیق و بدون ابهام باشد؛
• چون تیتر، شعار (Slogan)نیست، بنابراین باید حاوی فعل باشد، مگر در شرایطی که انجام شدن یا انجام نشدن کار برای خواننده ابهامی در برنداشته باشد؛
• انتخاب فعل مناسب،کلید موفقیت در نگارش تیتر است؛
• از تکرار کلمه در تیتر باید اجتناب کرد؛
• از نوشتن تیتر های سؤالی، مگر در موارد ضروری، باید خودداری کرد؛
• از نوشتن تیتر های منفی باید اجتناب کرد، مگر در مواردی که تیتر هدف خاصی را دنبال می کند،
• از شکستن واژه ها در تیتر باید پرهیز کرد؛
• هر چه تیتر کوتاهتر باشد- به شرط آن که مهمترین مطلب را به طور دقیق برساند- بهتر است؛
• از نوشتن حروف اضافه و برخی واژه ها، مانند «به»، «برای»، «با» در ابتدای تیتر باید خودداری کرد؛
• شکل ظاهری تیتر را از نظر انتخاب واژه ها ی مشابه باید در نظر گرفت؛
• همانند لید، «تیتر نقلی» به صورت «نقل قول مستقیم» تنها در صورتی مجاز است که تیتر ویژگیهای بالا را دارا باشد، درغیر این صورت، باید مفهوم مطلب را به صورت «نقل قول غیر مستقیم» برای تیتر نوشت.

اجزای تیتر

تیتر شامل این اجزاست:

تیتر اصلی: به تیتری که مهمترین مطلب خبر را بیان می کند، تیتر اصلی می گویند درپاره ای ا ز خبرها، این تیتر یگانه تیتر خبر است و به همین دلیل با درشت ترین حروف نسبت به تیترهای فرعی نوشته می شود. مانند:
مانور مشترک نیروهای مسلح در خلیج فارس برگزار شد.

روتیتر: روتیتر، تیتری است که در بالای تیتر اصلی قرار می گیرد وبا حروف کوچکتر نوشته می شود. روتیتر مقدمه یا مؤخره تیتر اصلی است یا خود مستقل می باشد. در تیترهای یک یا دو ستونی، استفاده از روتیتر به صورت «مستقل» یا «مؤخره» مناسب نیست. روتیتر باید به گونه ای باشد که با برداشتن آن لطمه ای به تیتر اصلی خبر وارد نیاید.

زیرتیتر:  بعد از تیتر اصلی و زیر آن قرار می‌گیرد با حروف کوچکتر از تیتر اصلی و مستقل از آن می‌آید: زیر تیتر ضمن اینکه مفهوم مستقل از تیتر دارد به شکل یک تیتر دیگر زیر تیتر اصلی می‌آید.

خلاصه تیتر (Summary head): در پاره ای از موارد که خبر طولانی است و حاوی مطالب متعدد می باشد، می توان خلاصه ای از مطالب مهم رابعد از تیتر اصلی یا زیر تیتر به صورت جمله های مستقل بیان کرد. خلاصه تیتر را در اصطلاح حرفه ای «سوتیتر» (Soustitre ) هم می گویند که با ستاره یا نقطه های درشت در ابتدای جمله مشخص می شود . مثال:

روتیتر: با بهره برداری از کشتی «ایران هرمز -۲۵» در بوشهر
تیتر اصلی: نخستین خط کشتیرانی ایران – قطر افتتاح شد
زیر تیتر: کشتی «ایران هرمز – ۲۵» ظرفیت ۱۵۰ مسافر و ۵۰۰ تن بار را دارد.
خلاصه تیتر: کشتی «ایران هرمز – ۲۵) مسافت بین بوشهر و بندر دوحه را که ۲۵۰ مایل است، ۲۴ ساعته طی می کند.
* هر مسافر می تواند تا ۵۰ کیلو بار به طور رایگان همراه داشته باشد.

میان تیتر (Subhead): میان تیتر معمولاً چند کلمه یا عبارت کوتاه است که در میان خبرهای طولانی و خبرهای تلفیقی برای تفکیک مطالب مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از میان تیتر در این گونه خبرها نه تنها لازم، بلکه ضروری است، زیرا برای خواننده سهولت بسیار ایجاد می کند.
اندازه حروف میان تیتر از اندازه حروف متن خبر درشت تر است. باید توجه داشت که استفاده از تیترهای فرعی بستگی به اهمیت و اندازه خبر دارد.

اشکال تیتر
علاوه بر نقشها و کارکردهای تیتر که شرح آنها داده شد، انتخاب شکل تیترها، تعداد ستونهایی که اشغال می کنند و همچنین شکل قلمی که در آنها به کار می رود نیز نقشهای خاص را در جلب نگاه خواننده ایفا می کنند. تیترها از لحاظ کمک به زیباسازی صفحات و تسهیل کار تفکیک مطالب به شکلهای زیر ارائه می شوند:
تیتر یک سطری (Single – line headline ): این تیتر همان گونه که از نام آن برمی آید، در یک سطر نوشته می شود:

٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭

تیتر دو یا چند سطری (Multi – line headline ): این نوع تیترها- به خصوص در هنگامی که تعداد واژه های تیتر زیاد است- در دو یا چند سطر (و ترجیحاً در دو سطر ) ارائه می شوند:

٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭

تیتر پلکانی (Stepped headline): این تیتر شبیه پله است و یا به راست و یا به طرف چپ تمایل دارد:
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭

تیتر هرم وارونه (Inverted pyramid headline ): شکل این تیتر شبیه هرم وارونه است و کلمات آن به تدریج از بالا به پایین، تا رأس هرم کاهش می یابند:
٭ ٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭
٭ ٭
٭

تیتر مثلثی (Triangle headline ): این تیتر بر خلاف تیتر هرم وارونه از یک کلمه در سطر اول شروع می شود و به شکل مثلث پایان می پذیرد:
٭
٭ ٭
٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭
٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭ ٭

شکلهای سایر تیترها که صفحه آریان برحسب جایی که در اختیار دارند و سلیقه ای که به خرج می دهند از آنها استفاده می کنند به شرح زیر هستند:
– نیم هرمی متمایل به چپ (Flush -left)؛
– نیم هرمی متمایل به راست( Flush – right)؛
– نامساوی متمایل به چپ ؛
– نامساوی متمایل به راست؛
– نامساوی و متمرکز (قرینه)؛
– حاشیه متحرک (Hanging Indention)؛
– ترکیبی (Combination)
– چکشی (Hammer headline) که در آن یک کلمه از تیتر با حروف درشت تر در بالای تیتر می آید:
برف
تهران را سفید پوش کرد

ضرباهنگ تیتر :

حرکت یکنواخت. برخى از تیترها روى خط راست حرکت مى‏کنند. این تیترها آهنگ یکنواخت و معتدلى دارند، مثل:
رئیس‏جمهور به دمشق رفت
«حرکت یکنواخت»
تیتر از نقطه «الف» تا «ب» یک حرکت بى‏افت‏وخیز و یکنواخت دارد، بدون آن‏که فراز و نشیبى در لحن اثر بگذارد.

حرکت موجى. تیتر در این وضع روى طول موج حرکت موزون و آهنگین دارد. آهنگ تیتر دلنشین است و با استفاده از واژه‏هاى آهنگین نوشته شده است، مثل:
‏هفته‏اى‏درپیش‏است:سرد،بارانى‏وبرفى
«حرکت موجى»
حرکت ضربه‏اى. تیتر در این وضع ریتمیک و با ضرباهنگ شکسته یا منقطع به‏نظر مى‏آید. هر ضربه روى هر واژه مى‏نشیند و با واژه بعد به حرکت درمى‏آید، مثل:
کودتا در الجزایر شکست خورد
«حرکت ضربه‏اى»

انواع تیتر:

۱. تیتر استنباطى/ Inferential headlineبرداشت صحیح تیترنویس از خبر در قالب یک جمله کوتاه، تیتر استنباطى است. در تیترهاى استنباطى، تیترنویس عصاره خبر را به‏صورت یک جمله بازگو مى‏کند و در واقع مفهوم را بیان مى‏دارد. این‏کار به چند طریق صورت مى‏گیرد:
تیترنویس ممکن است از خواندن خبر به این مفهوم دست یابد که مثلاً اخطار یا هشدار صورت گرفته است، در حالى که عین کلمات اخطار یا هشدار در خود خبر وجود ندارد. به‏عنوان مثال، شهردار در مصاحبه‏اى سد معبر در پیاده‏روها را توسط اصناف خلاف اعلام مى‏کند و مى‏گوید براى مرتکبین جریمه درنظر گرفته شده است.
از این قسمت از مصاحبه بوى اخطار به مشام مى‏رسد و مى‏توان چنین چیزى را تیتر استنباط کرد:
اخطار شهردار به اصناف در مورد سد معبر

۲-دوتیترى
براى نخستین بار دوتیترى در جریان جنگ نیروهاى متحدین با عراق، موسوم به جنگ نفت در یکى از روزنامه‏هاى کشور مورد استفاده قرار گرفت. تا قبل از آن تیترهاى دوجمله‏اى مرسوم بود که دو جمله از یک سخنرانى را به‏صورت تیتر مى‏نوشتند و طبعاً تیترهایى طولانى و خارج از معیارهاى مرسوم بودند.
از نظر شکل تیتر اوّل را باید بدون ختم به فعل نوشت و تیتر دوّم را باید با فعل خاتمه داد، هرچند که در برخى از مواقع به ضرورت زیبایى مى‏توان هر دو تیتر را با فعل هم خاتمه داد. فعل پایانى تیتر دوّم، تحکم بیشترى به تیتر مى‏دهد و از نظر معنا نیز تیتر را روشن‏تر و واضح‏تر مى‏سازد. به نخستین دوتیترى درج‏شده در یکى از روزنامه‏هاى کشور توجه کنید:
درخواست جهانى براى کمک به مردم عراق
بغداد همچنان زیر آتش است
مثال:
نبردهاى تن به تن در کویت
نیروهاى‏متحدین‏به‏خاک‏عراق‏تجاوزکردند
ارتباط ظاهرى این تیترها با یکدیگر کمتر از تیتر قبلى است، امّا با مطالعه خبر دیده مى‏شود که ارتباط معنایى مستقیم با هم پیدا مى‏کنند. این تیتر خواننده را کنجکاو مى‏کند. مثال:
پافشارى‏ایران‏براى‏تشکیل‏کنفرانس‏اسلامى
جبهه دوّم علیه عراق از ترکیه گشوده شد
ارتباط معنایى این دو تیتر از تیتر قبلى بیشتر است و کنجکاوى خواننده را هم بیشتر برمى‏انگیزد. با این حال باید توجه داشت که زیبایى این تیترها خودبه‏خود خواننده را جلب مى‏کند.
به نمونه‏ هاى دیگرى از دوتیتریها توجه کنید:

۳-تیتر اقناعی:

چنین تیترهایی با هدفهای مشخصی نوشته می شود: هدایت یا تهییج افکار عمومی، تبلیغ و برجسته سازی موضوعی در جامعه، زمینه سازی در پیرامون اجرای سیاست، تحت تأثیر قرار دادن گروه یا طبقاتی از جامعه و به طور کلی تبلیغ غیر مستقیم برای ترغیب، القا یا تبلیغ یک پیام خبری. در این گونه تیتر ها،مثال:

عراق با پیشنهاد آمریکا برای مذاکره درباره کویت موافقت کرد
موافقت عراق برای مذاکره با آمریکا اعلام شد
توافق عراق و آمریکا برای مذاکره در ژنو
این سه تیتر، در ظاهر یک معنا و مفهوم را میرساند، یعنی با وجود تفاوت در شکل ظاهری، معنای واحدی را القا می کنند، اما تاثیر تیتر سوم به دلیل استفاده از واژه «توافق» به طور غیرمستقیم برخواننده بیشتر است و القا کننده همدلی و هماوایی عراقی و آمریکا است.

انواع‌ تیتر مدرن‌ یا تحلیلی‌
1. تیترهای‌ تحلیلی‌ نتیجه‌گرا: مثل‌ تیتر فرانکفورتر الگماینه‌ برای‌ بازگشت‌ بی‌نتیجه‌ کلینتون‌ از مسکو/کسی‌ برای‌ کلینتون‌ کف‌ نزد/
2. تیترهای‌ تحلیلی‌ شخصیت‌محور: مثل‌ تیتر آقای‌ الکابش‌، خبرنگار برجسته‌ شبکه‌ دوم‌ تلویزیون‌ فرانسه‌ در مصاحبه‌ با میتران‌/ سرطان‌، میتران‌ را از الیزه‌ بیرون‌ می‌راند/ یا تیتر اکثر مطبوعات‌ منطقه‌ برای‌ حازم‌الشعلان‌/ ظهور صدام‌ دوم‌ در عراق
3. تیترهای‌ تحلیلی‌ موضوع‌محور: مانند تیتر مسعود بهنود برای‌ یک‌ مطلب‌ تاریخی‌ ـ سیاسی‌ در مجله‌ آدینه‌/ ای‌ کاش‌ نفت‌ نمی‌بود/
4. تیترهای‌ تحلیلی‌ هشداری‌: مانند تیتر روزنامه‌ یومیوری‌ برای‌ حمله‌ ارتش‌ عراق به‌ کویت‌/ خودکشی‌ (دیکتاتور) حاکم‌ مغرور
5. تیترهای‌ تحلیلی‌ آگهی‌دهنده‌: مثل‌ تیتر مطبوعات‌ ورزشی‌ اروپا پس‌ از پایان‌ المپیک‌ آتن‌ و مشخص‌ شدن‌ نتیجه‌ مدال‌ها و اعلام‌ پکن‌ به‌ عنوان‌ مقربازی‌های‌ بعدی‌ المپیک‌ چشم‌بادامی‌ها، المپیک‌ پکن‌ را تسخیر می‌کنند/
6. تیترهای‌ تحلیلی‌ شگفتی‌آور: مثل‌ تیتر ایزوستیا (مسکو) برای‌ پیشروی‌ آب‌ دریای‌ خزر/۲ استان‌ ایران‌ تا ۵ سال‌ دیگر در خشکی‌ نمی‌مانند/
از شش‌ نوع‌ تیتر تحلیلی‌ به‌ یک‌ وجه‌ مشترک‌ می‌رسیم‌: تأکید بربازگشایی‌ عنصرهای‌ چگونه‌ و چرا در رویدادها.
ملاحظه‌ می‌کنید که‌ در تیتر تحلیلی‌ موضوع‌ محور به‌ همان‌ دلیل‌ که‌ بر موضوع‌ یعنی‌ «نفت‌» تأکید شده‌ است‌، در تیتر نتیجه‌گرا، موضوع‌ بی‌ثمر بودن‌ مذاکرات‌ سیاسیِ رئیس‌جمهور پیشین‌ امریکا مورد توجه‌ قرار گرفته‌ و در بقیه‌ موارد نیز، مسأله‌ به‌ همین‌ شکل‌ است‌.
اما وجه‌ مشترک‌ دوم‌ تیترهای‌ شش‌گانه‌ تحلیلی‌ این‌ است‌ که‌ «جهت‌ و پیکان‌تیتر» به‌ سمت‌ مخاطب‌، رو به‌ آینده‌ است‌ نه‌ به‌ پشت‌سر او، جهت‌ تیترهای‌ تحلیلی‌ در هر شش‌ نوع‌ به‌ سمت‌ آینده‌ تمرکز دارد و این‌ از ذات‌ و ساختار روزنامه‌نگاری‌ مدرن‌ یا امروزی‌ ناشی‌ می‌شود.
یک‌ توضیح‌:
جالب‌ است‌ بدانیم‌ که‌ در تیترهای‌ رویداد محور که‌ در روزنامه‌نگاری‌ تحلیلی‌ هم‌، از جایگاه‌ مناسبی‌ برخودارند، عملاً کلیت‌ «رویداد» مورد توجه‌ قرار می‌گیرد نه‌ یک‌ عنصر خاص‌ از رویداد. مثلاً به‌ تیتر «طوفان‌ ژاپن‌ زلزله‌ ۹۲ را از خاطره‌ها پاک‌ کرد» توجه‌ کنید. این‌ تیتر یک‌ رویکرد مشخص‌ دارد: رویداد محوری‌. در اینجا صرفاً طوفان‌ ژاپن‌ مورد توجه‌ قرار گرفته‌ و تا آخر نیز ترکیب‌ واژگانی‌ به‌ کمک‌ رویداد اصلی‌ ـ یعنی‌ طوفان‌ ژاپن‌ ـ آمده‌ است‌.

مکمل‌های‌ ارتباط‌گر در تیتر
1. مکمل‌های‌ اقناع‌گر

۲. مکمل‌های‌ شبه‌واقعیت‌: ( Alligory ، قیاس‌ یا ترویج‌ ناآشنا به‌ کمک‌ آشنا)

۳. مکمل‌های‌ مشروعیت‌
هنگام‌ تیترزدن‌ خوب‌ است‌ به‌ مکمل‌های‌ تیتر توجه‌کنیم‌: آیا تیتر ما به‌ یک‌ مکمل‌ اقناع‌کننده‌ نیاز دارد؟ آیا ضروری‌ است‌ تا با استفاده‌ از عنصر قیاس‌ یا شبه‌واقعیت‌، تیتر را غنی‌ کنیم‌؟ یا نه‌ هیچکدام‌. تیتر ما، ممکن‌ است‌ به‌ عنصر تکمیلی‌ دیگری‌ نیازمند باشد تا به‌ او مشروعیت‌ بیشتری‌ نزد مخاطب‌ ببخشد.
فرض‌ کنید ابتدا این‌ تیتر را زده‌اید: نفت‌ ۱۲۰ دلاری‌، اما بعداً بخواهید تیتر را کامل‌ کنید: نفت‌، بازار بورس‌ را شوکه‌ کرد. این‌ بار شما از خبرِ عبور قیمت‌ نفت‌ از مرز ۱۲۰دلار، عنصر اقناع‌گری‌ که‌ بازار بورس‌ هم‌ با این‌ افزایش‌ قیمت‌ جهانی‌، شوکه‌ شده‌ است‌، را وارد تیتر می‌کنید.
در حالت‌های‌ دیگر نیز، مسأله‌ به‌ همین‌ شکل‌ است‌. می‌توان‌ مثال‌هایی‌ را هم‌ برای‌ مکمل‌های‌ شبه‌واقعیت‌ و مشروعیت‌ آورد.

زمان فعل تیتر
در تیتر نویسی ترجیح براین است که اگر رویداد مربوط به گذشته است، فعل تیتر به صورت «ماضی مطلق» و در صورتی که مربوط به آینده است «مضارع اخباری »باشد. مثال:
رییس جمهوری پاکستان وارد ترکیه شد (ماضی مطلق)
وزیر خارجه شوروی فردا به عراق می رود (مضارع اخباری)

«برجسته سازی» یا «اولویت گذاری»(Agenda- Setting )
در اوایل دهه ۱۹۷۰ دیدگاهی که با عنوان «برجسته سازی» یا «اولویت گذاری»(Agenda- Setting ) رسانه ها توسط «دونالد شا» و «ماکسول مک کومز» (onald ShawD/ Maxwell Mccombs ) مطرح شده، اشاره به این نکته دارد که رسانه های خبری با بزرگ و برجسته کردن رویدادهای مختلف، کوشش در القای دیدگاههای خاص خود به مخاطبان دارند. از نظر این پژوهشگران، بزرگ و برجسته کردن مطالب در رسانه های خبری باعث می شود که مخاطبان هم، هماند رسانه ها، آن مطالب رابرجسته و مهم بپندارند. آنها می گویند، اگر رسانه های خبری (رادیو، تلویزیون و روزنامه) با این عمل نتوانند تغییرات رفتاری قابل قبولی در مخاطبان به وجود آورند، حداقل باعث تغییرات شناختی قابل ملاحظه ای در مخاطبان خواهند شد. ۵همان طور که بررسیهای بعدی نشان می دهد، این نکته را باید در نظر داشت که خواننده روزنامه اهمیت و ارزش هر خبر را به توجه به مرتبط بودن آن رویداد به کار و زندگیش تعیین می کند و آثار شناختی، انفعالی و رفتاری رسانه ها ـچه کوتاه مدت و چه بلند مدت ـ بستگی به این موضوع دارد.

اصطلاحات انگلیسی برای درک متون:
٭ هر گاه اشتباهی در چیدن تیترها رخ دهد به آن Head-bust می گویند.
٭ هر گاه بقیه خبر در صفحه دیگری ارائه شود و تیتر آن خبر- در آن صفحه- چه کامل و چه ناتمام آورده شود، Jump head نامیده می شود.
٭ برای تیتر اول پنج معادل وجود دارد: Top head , Ribbon , Streamer , Banner ,Line
٭ به میزان واحد های تیتر (اعم از واژه های کوچک و بزرگ و همچنین فضایی که بین واژه ها وجود دارد) Headline count گفته می شود.
٭ به تیتر اصلی در صفحات داخلی- نه صفحه اول- Binder می گویند.
٭ به تیتری که خیلی وقتها کاربرد دارد- به ویژه تیترهای ستونهای ثابت- ولی دوباره در حروفچینی چیده نمی شود، و همیشه حاضر و آماده است Standing head می گویند.

انتهای پیام/