تاریخچه انتشار آگهی‌های تجاری روزنامه ای در ایران +تصاویر

تحقیقات به عمل آمده درباره تاریخچه انتشار آگهی‌های تجاری روزنامه ای در ایران نشان می‌دهد که انتشار روزنامه‌های فارسی‌زبان در خارج از مرزهای جغرافیایی ایران، از سال ۱۱۶۱ هجری شمسی آغاز شده است. براین اساس نخستین آگهی‌های تجاری به زبان فارسی در روزنامه‌های فارسی‌زبان در قلمروی «ایران فرهنگی» به ثبت رسیده‌ است.

قلمروی «ایران فرهنگی» قلمروی وسیعی بود که قاهره تا دهلی – کابل و پیشاور تا مدرس، استانبول و تفلیس تا سی‌رام و کلکته و آکره را دربر می‌گرفت و از همان زمان نیز پدیده‌ای به نام «اعلان» یا به اصطلاح هندی‌ها «اشتهار» در مطبوعات فارسی‌زبان پدیدار شد. در آن دوره زبان فارسی، زبان رسمی قلمروی «ایران فرهنگی» بود و به‌رغم اینکه انگلیس‌ها سعی کردند زبان فارسی را از کشورهایی مانند هندوستان خارج کنند اما تا ۱۰۰ سال این سیطره وجود داشت و کمپانی هند شرقی، ابتدا اطلاعیه و اعلان‌هایش را از طریق نشریات فارسی زبان به صورت آگهی منتشر می‌کرد.

حال اگر تبلیغات را در داخل کشور ایران مبنا قرار دهیم، قدمتی بیش از ۱۶۰ سال دارد و به سال‌های صدارت امیرکبیر در دهه ۱۲۶۰ هجری قمری و روزنامه وقایع اتفاقیه برمی‌گردد.

انتشار آگهی‌های تجاری روزنامه ای در ایران به طور کلی به دو دوره تاریخی باستان و عصر جدید تقسیم می شود.‏

تبلیغات دوره باستان که به‌طور کلی تحت تأثیر کشاورزی و ویژگی‌های آن است، یک نوع ارتباطات ‏شفاهی است و مانند کشورهای دیگر باستان، علایم تجاری، دیوار نوشته‌ها و جارچی‌ها، مهم‌ترین شیوه‌های ‏پیام‌رسانی و آگهی‌های تجاری روزنامه ای در ایران به شمار می‌روند.

با ورود دستگاه چاپ به ایران و انتشار اولین روزنامه (کاغذ اخبار) در عصر قاجاریه، اندک‌اندک ‏آگهی‌های تجاری نیز به نشریات راه یافتند. بدین ترتیب آگهی در رسانه‌های جمعی ایران از دیوارکوب شروع شد ‏و به نشریه‌های ادواری، کتاب، سینما، رادیو و سرانجام تلویزیون راه یافت.‏ اولین روزنامه‌ای که در ایران مبادرت به درج آگهی کرد، روزنامه وقایع اتفاقیه در سال ۱۲۶۷ شمسی بود.‏

نخستین وسایل آگهی‌رسانی، نصب تابلو و جارچی‌ها بوده‌اند و استفاده از آگهی در ایران به ادوار باستانی بازمی‌گردد. اما پیشینه‌ی آگهی در تاریخ معاصر، نخست به صورت دیوارکوب و درج در نشریه‌ها باب شد و سپس رواج پیدا کرد. باید دانست که پیشینه‌ی آگهی در رسانه‌های جمعی تهران بدین ترتیب بوده است: دیوارکوب، نشریه‌های ادواری، کتاب، سینما، رادیو، تلویزیون و ….

افزون بر این‌ها، نشر آگهی‌های مستقیم –به تقلید از سایر کشورها- به گونه‌های مختلف دیگر، از جمله به صورت انتشار کتابچه یا به اصطلاح «بروشور» و «کاتالوگ» یا سال‌نمای اختصاصی نیز در کشور ما مرسوم است.

از منظر تحقیقی نیز می‌توان تاریخچه آگهی‌های تجاری روزنامه ای در ایران را، به هفت دوره مجزا تقسیم کرد:

دوران قبل از قاجار و عصر فترت بین صفویه و قاجاریه، حدود ۲۳۰ سال پیش (قبلاً به این دوره اشاره شد).

در این زمان شاهد تأسیس دارالفنون و آغاز تبلیغات بازرگانی در دوره صدارت امیرکبیر هستیم که کالاهای مربوط به نیازهای اولیه و تبلیغات کتب قدیمی، ترجمه‌های کتب علمی و طبی رواج داشت.

دوره تحول در مسایل فرهنگی است که با ایجاد نهضت سوادآموزی و افتتاح مدارس جدید در سراسر کشور، به رغم مخالفت افراد سنتی و مکتبی‌ها، تأثیر بسیاری در رشد تبلیغات در آینده گذاشت. تشکیل شرکت‌های تجاری به سبک جدید، ورود مستشاران خارجی و گمرک و مانند این‌ها در این دوره شکل گرفت.

با فرا رسیدن عصر مشروطیت، تعداد روزنامه‌ها بیشتر شد و به منظور آزادی بیان، روزنامه اهمیت بیشتری پیدا کرد و چون در دوره‌ی مظفری  تجربه‌های بی‌شماری به دست آمده بود، در تمام زمینه‌ها -از جمله آگهی‌- حرکت چشمگیری به وجود آمد.

در این دوره آثار دوران مشروطیت ظاهر می‌شود که به دو دلیل دوره مهمی در تبلیغات بازرگانی است: یکی به خاطر شکل‌گیری روزنامه درجه یک به معنای واقعی و دیگری تغییرات ایجادشده در گرافیک تبلیغات و محتوای آن.

دوره بین دو جنگ شامل دوره پهلوی و اواخر قاجار یعنی سال ۱۹۱۴ میلادی تا ۱۹۴۰: مدون شدن قوانینی درباره تبلیغات بازرگانی از مهم‌ترین خصوصیات این دوره است.

در عهد قاجار به آگهی، اعلام‌نامه، اشتهارنامه، انتشارنامه، اعلان‌نامه و اعلان می‌گفتند. جز اعلان، سایر نام‌ها قبول عامه نیافتند. هم‌چنین در همان عهد، آگهی دولتی را اعلام دولتی و آگهی‌های بازرگانی را اعلانات تجارتی نامیدند و به آنچه امروز در مطبوعات، «سازمان نیازمندی‌ها» می‌گویند و پیش‌تر «کانون آگهی» نام داشت، «مرکز اطلاعات» می‌گفتند.

به دنبال تشکیل فرهنگستان در ایران، در سال ‏‏۱۳۱۴ واژه ‌»آگاهی» جایگزین اعلان شد؛ اما سرپاس مختاری رییس وقت اداره کل شهربانی طی نامه‌ای از ریاست ‏وزرا درخواست کرد که چون کلمه «آگاهی» برای تأمینات اداره کل شهربانی تعیین شده است به تمام وزارتخانه‌ها ‏و دوایر دولتی دستور صادر شود که از استعمال کلمه آگاهی به جای اعلان خودداری کنند.

پس از این نامه، واژه‌ی آگهی به جای آگاهی تعیین شد و این عبارت به سرعت به فرهنگ واژگان مطبوعاتی و رسانه‌ای ایران راه یافت و مصطلح شد.

منبع مطالب: دفتر تبلیغات و اطلاع رسانی وزارت ارشاد

تصاویری از آگهی‌های تجاری روزنامه ای در ایران