نقش رسانه ها در مدیریت بحران های اجتماعی -بخش دوم

در اولین بخش این نوشتار با عنوان نقش رسانه ها در مدیریت بحران های اجتماعی مقدماتی در خصوص وضعیت ایران از لحاظ بحران زایی، رسانه و بحران، ارتباطات بحران و … بیان شد. با ما همراه باشید تا ادامه مطالب را مرور کنیم.

تعریف مدیریت بحران

مدیریت بحران فرایند برنامه‌ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات و مدیریت عملیاتی مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده صورت می‌پذیرد. در این فرایند با مشاهده پیش نشانگرها و تحلیل آنها و منابع اطلاعاتی در دسترس تلاش می‌شود بصورت یک‌پارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحران‌ها پیش

مدیریت بحران فرایند برنامه‌ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات و مدیریت عملیاتی مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده صورت می‌پذیرد. در این فرایند با مشاهده پیش نشانگرها و تحلیل آنها و منابع اطلاعاتی در دسترس تلاش می‌شود بصورت یک‌پارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحران‌ها پیشگیری نموده و یا در صورت بروز آنها با آمادگی لازم در جهت کاهش خسارات جانی و مالی به مقابله سریع پرداخته تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد(قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور-۱۳۸۷).

بحران چیست؟

شاید بتوان تعریف جامع و مانعی برای بحران پیدا کرد . دایرهالمعارف اینترنتیCONK آن را بدین گونه تعریف می کند : بحران، تغییرناگهانی و یا یک لحظه مهم در سلسله ای از رویدادها و عملیات هاست . برای مثال، آن لحظه که بیماری به جای مداوا محکوم به مرگ می شود و یا به عبارت دیگر، وضعیت، اضطراری یا فوری است که بیشتر در حوزه اقتصادی یا روابط بین الملل استفاده می شود .

برای شناخت بیشتر بحران، ویژگی های دوازده گانه آنتونی واینر و هرمن کان کمک بسیار مؤثری می نماید.

ویژگی های دوازده گانه بحران

البته این ویژگی ها بیشتر بر مبنای بحران در روابط سیاسی و بین الملل نگاشته شده است، اما سبب می شود در حوزه عمومی تأ ثیرگذاری هر نوع بحران تا حد بسیار زیادی روشن شود :

۱ ـ بحران معمولاً یک لحظه چرخش در سلسله ای از رویدادها و عملیات است .

۲- بحران وضعیتی است که در آن ضرورت تصمیم گیری و عمل در اندیشه طراحان و عوامل درگیر بسیار بالاست .

۳ ـ بحران یک تهدید واقعی با هدف ها و مقاصد عوامل درگیر است .

۴ ـ بحران نتایج مهمی را در پی دارد که عواقب آن آینده روابط طرف های درگیر را معین می کند .

۵ ـ بحران مولود تعاطی تعدادی از رویدادهاست که از ترکیب آنها شرایط جدیدی به وجود می آید .

۶ ـ بحران مرحله زمانی است که در آن نبود اطمینان درباره برآورد وضعیت و راهکارهای مهار آن افزایش می یابد .

۷ ـ بحران یک مرحله زمانی یا وضعیتی است که در آن کنترل رخدادها و تأثیر آنهـا کاهش می یابد .

۸ – بحران یک وضعیت اضطراری را به وجود می آورد که در آن تشویش و نگرانی عوامل تصمیم گیرنده افزایش می یابد .

۹ ـ در وضعیت بحرانی معمولاً آگاهی و اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیرندگان ناقص وغیرکافی است .

۱۰ ـ در وضعیت بحران عامل زمان علیه عوامل درگیر عمل می کند .

۱۱ ـ در بحران، روابط بین عوامل دگرگون می شود .

۱۲ ـ در وضعیت بحرانی اصطکاک بین عوامل افزایش می یابد، مخصوصاً در بحران های سیاسی که دولت ها درگیر آن هستند .

انواع مختلف بحران

بحران ها دارای انواع مختلف هستند، ماننــد بحران های اجتماعی، بحران های سیاسی در روابط بین الملل، بحران های اقتصادی و بحران های ناشی از بلایا و حوادث طبیعی. در حالت دیگــر، می توان بحران ها را، به دو گروه عمده تقسیم کرد : بحران بلایا و حوادث طبیعی و بحران های ساخته دست بشر .

برای مدیریت یک بحران، قدم اول تشخیص چیستی بحران ودرجه و میزان تأثیر آن برجامعه و محیط پیرامونی است، سپس برنامه ریزی برای مواجهه و پاسخگویی و حل آن . یک از شیوه های رایج در این زمینه استفاده از مکعب بحران در روش تصمیم گیری است .

سه بعد مکعب بحران

این شیوه، شناخت تصمیم گیران را از بحران و وضعیت آن کامل می کند . اف . هرمان سه بعد مکعب بحران را به شرح زیر معین می کند:

الف : شدت و میزان تهدید؛

ب : تداوم زمانی برای تصمیم گیری؛

د : درجه غافلگیری و قابلیت پیش بینی .

در این مکعب، هشت وضعیت بحرانی براساس درجه شدت تهدید و تداوم زمانی یا کوتاهی آن و همچنین درجه و قابلیت پیش بینی بحران وجود دارد . از وضعیت کاملاً بحرانی که در آن تهدید شدید، زمان کوتاه و غافلگیری زیاد لحاظ شده تا وضعیت که عادی۲است و در آن تهدید ضعف است، زمان برای اقدام و تصمیم گیری بلند و طولانی و قابلیت پیش بینی بروز آن بالاست . بلایا و حوادث طبیعی می تــواند یکی از عوامل بحران در هر جامعه ای باشـــد . طبق تعریف دایره المعارف اینترنتی Disaster طبق مفهوم یونانی به معنــای ستاره و اقبال بد است و عبارت از حادثه ای طبیعی و یا رویدادی ناشی از فعالیت انسانی است که تأثیر منفی بر روی زندگی انسان ها دارد و جانداران و صنایع را نابود می کند، به طوری که اغلب منجر به تغییرات پایداری در جامعه بشری و یا اکوسیستم و محیط زندگی بشر می شود .

البته این لغت حاکی از آن است، هنگامی که ستاره در وضعیت بد و نحسی قرار می گیرد، احتمال وقوع یک بلای طبیعی وجود دارد .

تفاوت های وضعیت اضطراری، بلایای طبیعی و فجایع طبیعی

مرکز تحقیقات بلایای طبیعی دانشگاه دلاویر تفاوت های وضعیت اضطراری، بلایای طبیعی و فجایع طبیعی را به شرح زیر بیان می کند . بدین ترتیب می توان برای مواجهه با بلایای طبیعی، برنامه ریزی بهتری در رسانه ها انجام داد :

– وضعیت اضطراری (Emergency): عبارت از واقعه ای است که ممکن است به طور محلی و منطقه ای بدون نیاز به اقدامات دیگر و یا تغییر رویه ها کنترل شود .

ـ بلایای طبیعی(Disaster): حادثه و رویدادی است که :

ـ دیگر گروه ها را که در وضعیت اضطراری، مداخله آنها لازم نیست، درگیر می کند .

ـ رویه اقدامات معمولی را تغییر می دهد .

ـ برای اقدامات، نزدیکی بیشتری میان سازمان های دولتی و غیردولتی به وجود می آورد .

ـ فاجعه طبیعی(Catastrophe): واقعه و رویدادی است که :

ـ بخش مهمی از یک جامعه و یا یک اجتماع را از بین می برد .

ـ مسئولان و سازمان های محلی قادر به انجام وظایفشان در مقابل آن نیستند .

ـ تقریباً موجب از دست رفتن فعالیت کامل جامعه می شود .

ـ اجتماعات محلی قادر به نزدیکی با یکدیگر برای انجام کمک ها نیستند(خجسته باقر زاده) .

تعریف های بحران

واژه بحران را نخستین بار “جرالد کاپلان” به عنوان اصطلاحی ویژه در روان پزشکی برای توصیف حالت های روحی روانی افراد پس از وقوع آتش سوزی در یک باشگاه شبانه در بوستون به کار برد.

کاپلان بحران را چنین تعریف می کند: ” افراد وقتی در برابر اهداف مهم با مانع یا محظوری روبرو شوند که نتوانند از روش های معمول حل مسئله استفاده کنند در موقعیت بحران قرار می گیرند.” به عقیده وی: ویژگی بحران فقدان توانایی لازم برای واکنش در زمان کوتاه به مسائل است.

به نظر اریکسون روان شناس آلمانی: “بحران تغییر جهت و چرخه دوره ای است که در آن آسیب پذیری افزایش یابد؛ به عبارت دیگر، رشد ظرفیت منفی در مدیریت تغییر در شرایط عادی، بحران نام دارد.

در تعریف دیگری کالوکن و لیلیبریج بحران را دگرگونی در موازنه خصیصه های شخصی می دانند به گونه ای که رویکرد سنتی حل مسئله دیگر پاسخگو نیست و در نتیجه به بی نظمی؛ ناامیدی، حزن، پریشانی، وحشت و اضطراب منجر می شود. با توسعه جوامع و سازمان ها، تعاریف بحران نیز توسعه پیدا کرد و مفهوم بحران از زندگی فردی به زندگی سازمانی و صحنه اجتماعی تسری یافت.

بحران پدیده ای عمومی است

هر موضوعی هرچند با مخاطرات و تهدیدهای فراوان توام باشد تا زمانی که به عرصه عمومی کشیده نشود نمی توان به آن بحران اطلاق کرد. پس، بحران با هر ماهیتی، موضوعی مرتبط به حیات انسان می باشد و نشانه آن نیز توجه جدی افکار عمومی به آن از طریق رسانه است. بنابراین بحران آن چیزی است که رسانه ها به عنوان مشکل جدی به آن می پردازند و تبعات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن می تواند تا سالیان زیاد به عنوان معضلی برای جامعه مطرح باشد.

بنابراین، موضوعات در ذات خود بحران را حمل نمی کنند، بلکه این تعاملات محیطی است که ماهیت موضوع را به مرز بحران می کشاند و امروزه فناوری های نوین ارتباطی به عنوان یک محیط گسترده که رویدادها در آن بازتعریف می شوند عاملی مهم در شکل گیری پدیده ها می باشند.

ادامه دارد

منبع : شارا